Læknablaðið - 15.04.2011, Blaðsíða 34

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T
Mynd 2. Skipting
hryggslagæða ífjóra hluta.
Birt weð leyfi Dr. Frank Caillard, Radiopegia.org.
Tafla I. Sjúkdómar sem tengjast aukinni áhættu á flysjun i
slagæðum á hálsi.
Bandvefs- og vöðvamisvöxtur
Marfan-heilkenni
Ehlers-Danlos-heilkenni
Erfðaríkjandi blöðrunýru
Beinstökkvi
Alpha-1 -antitrypsin-skortur
Gerð 1 kollagenstökkbreyting
Aðrir bandvefssjúkdómar
Áhættuþættir
Iimri áhættuþættir
í rannsóknum á einstaklingum með flysjun er
tíðni æðakölkunar lág. Það bendir til þess að hefð-
bundnir áhættuþættir fyrir heilablóðfalli séu ekki
að verki.5-6 Þó virtust reykingar vera áhættuþáttur
í finnsku rannsókninni.5
Sjúkleiki í æðaveggnum, til að mynda arfgengir
bandvefssjúkdómar eða sjúkdómar þar sem galli
er í kollagen- eða elastínvef, geta legið til grund-
vallar hjá allt að einum þriðja hluta sjúklinga
(sjá töflu I).1-7-9 Aukinni áhættu á flysjun hefur
til að mynda verið lýst hjá einstaklingum með
bandvefs- og vöðvamisvöxt, Ehlers-Danlos-heil-
kenni, Marfans-heilkenni, erfðaríkjandi blöðru-
nýru og beinstökkva.7-8 Til eru dæmi um flysjanir
hjá nokkrum einstaklingum £ sömu fjölskyldu
sem benda til ættlægs þáttar. Þau tilfelli eru þó
sjaldgæf.
Húðsýni frá einstaklingum með hálsslag-
æðarflysjun hafa sýnt breytingar sem benda
til undirliggjandi bandvefssjúkdóms án þess
að hægt hafi verið að skilgreina það nánar.10
Rannsókn byggð á ómskoðun á innri hálsslagæð
sýndi að breytingar á þvermáli æðarinnar í takt
við hjartslátt (cardiac cycle) voru marktækt meiri
hjá einstaklingum með flysjun borið saman við
viðmiðunarhóp. Þessar niðurstöður gefa til kynna
að galli í utanfrumuefninu (extracellular rnatrix) geti
átt hlut að máli, að minnsta kosti hjá sumum. Eigi
að síður hafa víðtækar erfðarannsóknir sem beinst
hafa að stökkbreytingum í utanfrumuefninu ekki
borið árangur.9
Fundist hafa vísbendingar um að hækkun á
hómócysteini íblóði geti tengstflysjun.1114 í sumum
rannsóknum virðist mígreni vera áhættuþáttur.5-15-
16 Nokkrar rannsóknir hafa sýnt fram á tengsl
mígrenis og virkni elastasa í blóði sem vekur
spurningar um sameiginlegan undirliggjandi
orsakaþátt fyrir mígreni og hálsslagæðarflysjun.17
í 7-15% tilvika greinist flysjun í fleiri en einni
æð.5-18 Líklegt er að sá sjúklingahópur hafi undir-
liggjandi galla í æðaveggjum.
Ytri áhættuþættir
Ljóst þykir að í vissum tilfellum verður flysjunin
í kjölfar áverka. Stundum er um öflugan áverka á
háls að ræða þar sem sambandið þykir augljóst.
Flysjana verður einnig vart í kjölfar vægari
áverka eins og að bera þunga tösku, minni háttar
íþróttaslysa og jafnvel eðlilegra athafna daglegs
lífs, svo sem að hnerra eða hósta, en við þær
aðstæður er orsakasambandið óvissara.19-22 Vægi
áverka í meingerð flysjunar er því oft óljóst.
Tengsl milli hálshnykkingar í meðferðarskyni
og hálsæðaflysjunar, sérstaklega hryggslagæða-
flysjunar, hafa lengi verið til umræðu. Telja menn
sig hafa sterk rök fyrir því að hnykking geti leitt
til flysjunar.23-25 Nálægð hryggslagæðarinnar við
þvertinda C1 og C2 liðbolanna getur hugsanlega
átt þátt í meingerðinni. Svokallaðir VI og V3 hlutar
hryggslagæðarinnar eru hreyfanlegastir gagnvart
aðliggjandi beini og getur það hugsanlega skýrt af
hverju flysjun er algengust í V3 hluta æðanna (sjá
mynd 2).26
Nýleg sýking, sérstaklega í öndunarfærum,
virðist vera áhættuþáttur fyrir hálsslagæðar-
flysjun.5-27- 28 Tilgátan er sú að sýkingin hafi í för
með sér tímabundnar bólgubreytingar í æðunum.
Þetta er enn frekar stutt með árstíðabundnum
breytileika í tíðni hálsslagæðarflysjunar (algengust
á haustin).29 Allt eins gæti verið um áverka á
æðina að ræða vegna hósta og hnerra.
Flysjun í slagæðum á hálsi er sennilega í
238 LÆKNAblaðið 2011/97