Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 24

GAVIN LUCAS
Kjarninn í bylting'u sjöunda áratugarins var að gera fornleifafræðinga
meðvitaða um þær forsendur sem þeir gáfu sér og að þróa þær og bæta.
A endanum snerist hún um að spyrja hvers vegna við stundum yfirleitt
fornleifafræði og hvað við vonumst tál að fá út úr því. Bylting sjöunda
áratugarins leiddi af sér þróttmikla umræðu um slíkar spurningar og
fram komu ólík viðhorf til þess um hvað fornleifafræði ætti að snúast.
Hagnýtt séð hafði þetta í för með sér að fornleifafræðingar gerðu sér
grein fyrir að þær upplýsingar sem þeir söfhuðu saman við uppgröft
réðust af kenningu og að oft væri bráðnauðsynlegum upplýsingum ekki
safhað vegna þess að ekki var spurt réttra spurninga. Sumir fornleifa-
fræðingar töldu að þeir gætu einfaldlega safnað upplýsingum án þess að
hafa mótað með sér nokkrar spurningar eða sett upp rannsóknaráætlanir.
Það er ekki magn gagnanna sem skiptir máli heldur gæði.
Tengslin á milli björgunarfornleifafræði (eða fornleifafræði sem stýrist
af framkvæmdum) og kennilegrar fornleifaffæði eru mikilvæg í þessu
tilliti. Skyndileg fjölgun fornleifagagna í Norður-Evrópu í kjölfar upp-
byggingar og framkvæmda var þýðingarmikil fyrir kennilega þróun, ekki
vegna þess að hún lét í té meiri gögn til að smíða kenningar eftir heldur
ffekar vegna þess að með henni varð spurningin um hvaða gögnum ætti
að safha knýjandi. Innan björgunarfornleifaffæði voru flestir tdlneyddir
til að skera úr um hvað ætti að grafa upp og hvað ekki - þegar litið er til
þess hve margar fornminjar eru í hættu gátu fornleifaffæðingar ekki
grafið upp eða safnað öllu. Þróun aðferða við að taka sýnishorn og rann-
sóknaráætlana skipti öllu máli tdl að hægt væri að taka þessar ákvarðanir,
bæði fyrir fornleifafræðinginn sem vann verkið og þann sem fylgdist með
af hálfu ríkisins. Að sumu leyti tókst ekki nægilega vel til og enn eru
deilur um þetta efhi, en það verður ekki rætt hér ffekar. Eigi að síður
gerði það meirihluta fornleifafræðinga meðvitaðan í daglegu starfi sínu
um mikilvægi kenninga þegar meta á gildi fornminja.
Með því að fornleifauppgröftum fjölgaði ekki með þessum hætti hér-
lendis þurftu íslenskir fornleifaffæðingar í rauninni aldrei að takast á við
dæmigerðar ákvarðanir af þessu tagi þar sem um eyðileggingu fornminja
var að tefla. Hin þýðingarmikla spurning um hvernig eigi að meta minjar
hefur aldrei verið tekin til ítarlegrar ffæðilegrar umræðu og þjóðminja-
lögin sem vernda allar minjar sem eru meira en aldar gamlar bæta ekki
endilega úr skák. Segja má að frá einu sjónarhorni séu þessi lög skyn-
samlegri en í öðrum löndum: en hins vegar firra þau fornleifaffæðinga
22