Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 71

STAÐA ÍSLENSKRAR FORNLEIFAFRÆÐI
verið fátæk, einangruð og kúguð - við gáfumst aldrei upp og ef vel er að
gáð má finna ýmislegt til að vera ánægð með í fortíð okkar sem aðrir hafa
ekki eða hafa ekki gefið gaum að í fortíð sinni.
Hrtt atriðið sem ég vildi vekja athygli á sem varðar embættistíð Kristjáns
(1947-1968) er að á þeim tfma var forsjá hans og Þjóðminjasafnsins fyrir
íslenskum fomleifarannsóknum algjör. A þessu rímabili fóm engar
fomleifarannsóknir fram í landinu sem ekki vom á vegum safnsins og í
langflestum tilvikum kom frumkvæðið að fomleifauppgröftum frá safhinu
sjálfu - eina umtalsverða undantekningin frá því er uppgröfturinn í Skál-
holti 1954-58. Það er mjög merkilegt að á þessum tíma virðist safnið hafa
haft fé til að standa fyrir uppgröftum á eigin vegum og að margir upp-
grefrir þess vom viðbrögð við minjavá, þ.e.a.s. björgunamppgreftir. Vem-
legur gangur var í fomleifauppgröftum í embættistíð Kristjáns og var flest
árin í gangi a.m.k. einn stór uppgröftur á byggingaleifum auk minni rann-
sókna á kumlum, standandi byggingum og öðrum mannvirkjum. Otvíræð
forsjá Kristjáns í þessum málaflokki endurspeglar það traust sem hann naut
hjá ráðamönnum - ráðhermm og þárveitingavaldi. Að einhverju leyti
hefur það traust byggst á hugmyndum þeirrar tíðar um ríkisforsjá en það
hlýtur líka að hafa grundvallast á því að boðskapur Kristjáns féll bæði
almenningi og ráðamönnum í geð. Hann hafði skírskotun, og hvað sem
okkur kann að finnast nú um þær skoðanir, þá er það að mínu viti
óumdeilanlegt að í embættistíð Kristjáns Eldjáms skiluðu fomleifarann-
sóknir niðurstöðum sem fengu hljómgrunn meðal þjóðarinnar. Knstján
var hins vegar ekki maður mikilla kenninga og ffæðileg arfleifð hans finnst
manni nú furðu rýr. Kristjáni var ekki eins umhugað um að þrasa við aðra
fræðimenn eins og að ffæða íslenskan almenning og auka sjálfstraust þeima
kynslóða Islendinga sem fæddar vom í torfhúsum en bjuggu í nýsjálfstæðu,
iðnvæddu borgarsamfélagi. Boðskapur Kristjáns var hannaður fyrir þenn-
an markhóp en hann höfðar ekld lengur til yngri kynslóða, sem að öllu
leytd em aldar upp á mölinni og þekkja ekki haus ffá hala á algengustu
spendýrum. Fyrir utan fjölmargar skynsamlegar athuganir, sem enn halda
gildi sínu, hefur ffæðilegt ffamlag Kristjáns og samferðamanna hans
heldur ekld reynst ffjótt. Tilhneiging Kristjáns var konformísk: að stað-
festa það sem menn töldu sig vita, og atómísk: að gleðjast yfir hinu smáa.
Hvomgt er líklegt til að vekja umræðu eða nýjar hugmyndir og þetta leiddi
ásamt öðm til þess að Þjóðminjasafnið glataði ffæðilegu frumkvæði í
fomleifarannsóknum eftir að Kristjáns naut ekki lengur við.
69