Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 96

GUÐMUNDUR HEIÐAR FRIMANNSSON
enda væri það ritskoðun, og það gætd enginn gert þá kröfa eftir á að það
væri bannað. Frjálslynt stjómvald verður að þola það að einstaklingar eða
hópar manna reyni að breiða út skoðanir sem eru í andstöðu við það. I
frjálslyndinu felst að andstæðingar þess geta boðað eigin skoðanir innan
þeirra regbia sem skipulagið setur. Beiti andóísmemúmir hins vegar
þvingunum eða ofbeldi þá eiga yfirvöld engan kost nema taka á móti þeim
af fullri alvöm með þeim tækjum sem tiltæk em. En boði þeir skoðanir
sínar ffiðsamlega er ekki réttlætanlegt að setja þeim hömlur fremur en
öðrum. Að þessu leyti virðist mér eðlilegt að ganga lengra en Kant taldi
réttlætanlegt í þeim orðum sem höfð vom efdr honum áður að menn yrðu
að vera ábyrgir óskammfeilinna athugasemda um skattheimtu.
Þetta þýðir að því er mér virðist að löggjafinn geti bannað margvíslega
starfsemi eða athafnir sé hægt að sýna fram á að hún skaði stóran hluta
almennings eða jafnvel alla. En því fylgir ekki að heimilt sé að banna
umræðu um slíka starfsemi eða verknað. Tjáningarfrelsisreglan setur
mun strangari skilyrði fýrir banni við skoðunum eða tjáningu en annars
konar verknaði. Almennu rökin fyrir þessu em þau að við þurfum að geta
rætt saman tdl þess að komast að niðurstöðu um kostd og ókostd hluta og
athafna, umræða er því forsenda banns. Það er því eðlilegt að hafa mun
rýmri heimildir tdl umræðu en athafna og verknaðar. Sú skipan á Islandi
svo að dæmi sé nefnt að reykingar em heimilar nema á opinbemm
stöðum en það varðar við lög að lýsa kostum tóbaks og tóbaksnotkunar
en ekki ókosmm þess virðist stangast á við eðlileg sjónarmið um tjáning-
arffelsi.18 Akvæðin í stjórnarskránni sem kveða á um að heimilt sé að tak-
marka tjáningarfrelsi með lögum vegna öryggis ríkisins, allsherjarreglu,
til vemdar heilsu, siðgæði, mannorði og réttdndum em vandasöm í
túlkun en Hæstdréttur Islands og Mannréttdndadómstóll Evrópu hafa
skýrt þau án þess að ganga óeðlilega á tjáningarfrelsið.
V
En það er eðlilegt að spyrja annarrar spurningar um tjáningarffelsið. Það
má heita viðtekið í Evrópu að bannað er að tala niðrandi um eða móðga
hópa fólks á forsendum kynþáttar. Boðun kynþáttahamrs er víða
18 Hér er vísað til ákvæðis í 7. gr. laga um tóbaksvamir, nr. 6/2002 en þar er bann við
auglýsingum á tóbaki látið ná til „hvers konar umþöllun(ar) í ffölmiðlum um ein-
stakar vörategundir til annars en að vara sérstaklega við skaðsemi þeirra“.
94