Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 25

ÍSLENSK FORNLEIFAFRÆÐI
ábyrgð á því að fella raunverulega gildisdóma um slíkar minjar. Maður
þarf ekki að vita hvers vegna einhverjar ákveðnar fornminjar eru mikil-
vægar ef hugmyndafbæðin sem er greypt í lagasetningu ríkisins er að allar
minjar sem eru svo og svo gamlar séu metnar á sama hátt. I raun eru þessi
lög auðvitað - þegar ekki er brotið gegn þeim - frekar vamagh eða fyrsta
hindrun: nákvæmara mat er oft gert á því hvort varðveita eigi minjar eða
ekki (og þá annaðhvort með því að skrá þær eða varðveita á upprana-
legum stað) en grundvöllur sKks mats hefur sjaldan verið nákvæmlega
skilgreindur. A undanförntun tíu til fimmtán árum hafa fomleifarann-
sóknir í tengslum við framkvæmdir færst í vöxt á Islandi - en það hafa
mest verið úttektir fyrir sveitarstjórnir, byggðar á yfirborðskönnun en
ekki uppgrefri. Uppgrefrir era enn að mestu rannsóknaverkefni styrkt af
ríkinu. Eigi að síður er greinilegt að smám saman er að verða til traustari
farvegur fyrir mat á fomminjum sem hefur styrkst með stofhun Forn-
leifaverndar ríkisins 2001 en hún hefur beinlínis það hlutverk að fylgjast
með og sjá um fomminjar.
Þó að smæð íslenska fornleifaffæðisamfélagsins og fæð gagnanna eigi
einhverja sök á því að hér var lítrið um ffæðilega umræðu eins og þá sem
tíðkaðist í öðrum Evrópulöndum, er stærð eða fjöldi í sjálfu sér ekki
ástæða til að gerast ffæðilegri. Raunar hefur engin fornleifafræði -
hversu stór eða smá sem hún er - efni á að vera ekki kennileg. Engu máh
skiptir hve mikil gögn eru til staðar - það verður samt sem áður að vera
ljóst hvað á að gera við þau og hvers vegna. Það sama gildir um
fornleifafræðinga hvarvetna - kenningin er undirstaða verksins og við
fomleifaffæðingar getum annaðhvort gert forsendur okkar eins skýrar
og ljósar og hægt er ril að bæta verk okkar og þekkingu á fortíðinni -
eða við getum bara verið ánægð með okkur sjálf og einfaldlega farið að
eins og alltaf hefur verið gert og ekki einu sinni hugsað um tengslin
milli verks og kenningar. Mér virðist ástandið vera að breytast ört á
Islandi og nú þegar kennsla er hafin í fornleifafræði við Háskóla Islands
getur fjölgað um helming í stéttinni á ári hverju. Reyndar gera nú-
verandi styrkir - hvort sem er frá ríki eða einkaaðilum - ekki meira en
að halda uppi því fræðasamfélagi sem fyrir er, en bara það að
fornleifafræði er nú orðin föst stærð innan háskólakerfisins mun leiða til
þess að almenningur verður upplýstari sem aftur ætti, vonandi, að örva
ffæðilega vitund og umræðu.