Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 206

IAN HODDER
David Clarke (1973) benti á að þessi „nýja“ fomleifafræði, þ.e.
virknihyggjan, boðaði endalok æskunnar f\TÍr vísindalega fomleifaffæði.
Með því átti hann við að fomleifafræðingar gætu ekki lengur verið
ógagnrýnir á þekkingarífamleiðslu sína eða tekið hana sem geina. Fjtrir
tíma virknihyggjunnar höfðu fomleifaffæðingar haldið ffam vísindalegu
ágæti sínu en verklag þeirra - hvemig þeir komust að niðurstöðum -
virtist oft vera þokukennt og óljóst. Aðild að háskólasamfélaginu virtist á
stundum vera jafh mikilvæg og röksemdafærslumar. En með vh'kni-
hyggjuimi var gerð krafa um gagnrýna meðferð ályktana, með nákvæmri
úttekt og prófunum. Þaðan í ffá urðu kennilegar umræður óaðskiljan-
legur hluti fornleifaffæðilegrar aðferðar. I Bretlandi varð ein afleiðing af
þessu sú að efnt var til ráðstefna með reglulegu millibili undir heitinu
„Theoretical Archaeology Group“.
Þegar farið er í saumana á því af hverju fylgismenn virknihyggju vildu
endilega komast niður á eina samræmda, einsleita kennisetningu, er
mikilvægt að átta sig á upprunanum. Meginuppspretta og áhrifasvæði
virknihyggju var og er í Bandaríkjunum. I Evrópu hefur ætíð gætt meiri
tortryggni gagnvart stefnunni þó að henni hafi verið tekið opnum
örmum í Bretlandi og á Norðurlöndum. Annars staðar í heiminum hafa
áhrif virknihyggju verið harla misjöfh (t.d. Ucko 1995). Krafan um
vísindalegan sess er skiljanleg í Bandaríkjunum þar sem hún er forsenda
fyrir aðgangi að styrkjakerfinu. Krafan um hlutlægni og hlutleysi renndi
stoðum undir það sjónarmið að fornleifaffæði gæti lagt til áreiðanlega
þekkingu um fortíðina og gæti þannig hjálpað til við að leggja drög að
betri ffamtíð. Hægt var að benda á samfélagslegt gildi fornleifaffæðinnar
og í því samhengi má skilja áhersluna á einráða kennisetningu. Til að
verða þjóðfélaginu til gagns yrðu fornleifafræðingar hér eftir að vera
einróma og áreiðanlegir - vísindalegir.
Trigger (1984) er einn margra sem hafa bent á hvernig þetta hlutlæga,
raunvísindalega, samræmda virknihyggjuviðhorf hefur skyggt á, útilokað
og gert önnur sjónarmið hornreka. Og þá með sérstakri vísun til þess
hvernig virknihyggjufornleifafræðingar hafa gert frumbyggjum Ameríku
skil. Trigger benti á hvernig litið var á ffumbyggja eins og þeir væru
aðeins dæmi um almenn ferli en ekki ákveðinn hópur með sérstaka sögu
og menningararfleifð. Frumbyggjar Ameríku tóku í vaxandi mæh að bera
brigður á þá vitneskju sem fornleifaffæðingar töldu sig lesa út úr
beinaleifum og hefur sú gagnrýni grafið undan tilkallinu til hlutlægni,
204