Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2004, Blaðsíða 233

TVEIR HJARTANS VINIR: FORNLEIFAFRÆÐI OG TEXTAR
til að fella þær af stallinum en (5) fomleifaffæðin þarf á þeim að halda til
að smíða samhengi. Enda þótt sögulegir fornleifafræðingar virðist draga
fram þessa eiginlefka ritheimilda til þess að hvetja fornleifafræðinga til að
nýta sér þær, er þó hér í raun verið að verja afstöðu fornleifafræðinnar.
Þessi ótti kemur berlega í ljós í dirfskufullri greinargerð Anders Andrén
fyrir sögulegri fomleifafræði (1998) sem hann vill halda fram sem altækri
aðferðafræði.
Andrén kannaði hvemig fornleifaffæði-með-textum er stunduð innan
ólíkra hefða og í ólíkum löndum um allan heim. Markmið hans er að
sannfæra okkur um að söguleg fomleifafræði sé rannsóknaverkefhi á
heimsvísu sem ætti að byggja á almennri aðferðafræði. Hann óttast að
söguleg fomleifafræði gæti reynst með öllu ónauðsynleg: „lykilspurn-
ingin er hvort fomleifaffæði sé yfirhöfuð þörf við rannsóknir á þjóð-
félögum sem hafa ritmál. Textar geta veitt áhugaverð sjónarhorn við
túlkun efhismenningar, en þar sem þeir em til staðar er alltaf hætta á að
fornleifafræðin khfi á þekktum staðreyndum“ (bls. 179). Fræg háðsyrði
frægra sagnfræðinga á borð við Peter Sawyer („fomleifafræði er dýr leið
til að segja okkur það sem við vissum“) og Phihp Grierson („það er sagt
um skófluna að hún geti ekki logið, en þá getur hún ekki heldur talað“)
hafa valdið þeim fomleifafræðingum áhyggjum, sem leggja áherslu á
sérstöðu greinarinnar. Hefur fornleifafræðin nokkuð nýtt um söguna að
segja? Vitaskuld hefur hún það, stöðugt; sú menning er ekki til þar sem
hver athöfn hefur verið skráð eða öfugt. Hún getur hins vegar farið á mis
við þá viðurkenningu sem henni ber með undirlægjuhætti, hroka eða
með því að tala í gátum.
Andrén glímir við spuminguna hvort texti og hlutur séu í eðli sínu
ólfkir eða eins, en hann sér þessa tvígreiningu (e. dichotomý) alls staðar
þar sem söguleg fomleifafræði er stunduð. Hann kemst að því, að svarið
við þessari spumingu velti á sjónarhorni hinna ólíku fræðasviða (bls. 146)
en Ktur framhjá afleiðingunum (hvorki fomleifafræði né sagnfræði em
altækar áætlanir í þeim skilningi, að þær mæli fyrir um aðferð og
kenningu). Hann heldur þess í stað ótrauður áfram og býður okkur upp
á sín eigin fimm stefhumið (bls. 181-2). Hlutverk fomleifafræði sem
fjallar um sögulega tíma er:
1 Að vera ígildi tilraunastofu þar sem prófa má kenningar
forsögulegrar fomleifafræði
2 Að fylla í eyður ritheimilda