Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 72

YELENA SESSELJA HELGADÓTTIR
næsta fljTjanda sem lærir af honum, og svo koll af kolli. Þannig hefur þetta
gengið í nokkrar aldir og náð á þessum tíma yfir flestallar þulur sem hafa
verið í umferð á Islandi.
Sveigjanleiki, margbrejfileiki og mismunandi samsetning þulutexta
leiðir meðal annars til þess að þulur tengjast sín á milh sterkum böndum
sem mynda heilt textatengslanet sem nær yfir mestallan íslenskan þulu-
kveðskap.14 Því er óhætt að segja að bvgging þulna grundvaUist að miklu
letfi á textatengslum.
2.4 Forviúlukenningin ogþulur síðari alda
Onnur sýn á byggingu íslenskra þulna síðari alda fæst með því að skoða
hana í víðara samhengi og líkja henni við formúlubyggingu í (epískum)
þjóðkt'æðum. Þessi Kking byggist á því að heiti og minni samstrara form-
úlum en atriði þemum.1'
Með aðstoð þessara hugtaka virðist heppilegt að lýsa byggingu þulna
ffá sjónarhóli flytjenda. Þeir hafa þá á hraðbergi hálffilbúnar einingar, eða
formúlur, til að fylla inn í þulubrag á viðeigandi stað. I þulum samsvara
formúlur ákveðnum minntun, samsettum heitum eða samstet'pum nokk-
urra heita. Þó gegna minni og heiti ekki endilega formúluhlunærki þvd þau
geta einnig staðið sjálfstætt í þulutexta. (Þess ber að gæta að þulutextar eru
ekld setrir saman úr formúlum einvörðungu — ekki frekar en annar kveð-
skapur.)16 Formúlur ásamt sjálfstæðum efniseiningum mjmda atriði — en
flytjandi notar þau ásamt öðru frístandandi efni til að spinna þulutexta.
Sömu heiti, mirmi og atriði koma fram aftur og aftur í mismunandi þulu-
textum og eru því kunn áheyrendum. Orðræða í þessmn þuluspuna bygg-
ist því á sameiginlegum rejmsluheimi flytjandans og áheyrendahópsins.
Þetta á við um flutning þulna á sama hátt og um flutning hefðbundinna
epískra þjóðkvæða.
14 Sjá nánar: Yelena Sesselja Helgadóttir, „íslenskar þufur og færeysk skjaldur. Er allt
sama tóbakið?".
15 Klassísk skilgreining á formúlu er þessi: „a group of words which is regularly
employed under the same metrical conditions to express a given essential idea“,
en á þema er skilgreiningin þessi: „repeated incidents and descriptive passages in
the songs“ (Albert Bates Lord, The Singer ofTales, New York: Atheneum, 1974,
bls. 4).
16 Hlutfall formúlna í íslenskum þulutextum hefur enn ekki verið athugað svo höf-
undi sé kunnugt. Hitt er tahð víst að formúluhlutfall nái hvergi 100%, jafnvel þótt
í hlut eigi þjóðkvæði sem eru í hæsta máta hefð- og formúlubundin.
7°