Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Blaðsíða 211

GÓÐUR, BETRI, MESTUR?
fullnægjandi ástæðu gegndu veigamiklum hlutverkum, en voru engu að
síður til lítils án þeirrar forsendu að Guð hefði skapað hinn besta mögu-
lega heim. Hið forákvarðaða og röklega skipulag heimsins gat ekki verið
annað en það besta. Fullkomnun þessa heims var þó ekki meiri en svo að
hún gæfi kost á úrbótum, sem komu hvað skýrast fram í því að skynsemi
gæddar verur geta tekið þátt í hinu röklega skipulagi.
Lokaspumingin með hliðsjón af því sem rætt var hér fyrir framan hlýt-
ur því að vera sú hvort Leibniz sá fyrir sér að skynsemi væri best borgið
með sem mestum viðfangsefhum eða sem bestum spurningum. Ef sú skoð-
un sem reifuð var hér um hlutverk skynseminnar og ætlunarverk Guðs
felur í sér mannhverfingu þarf Leibniz líklega að gangast við henni. En
það er aum mannhverfing þegar horft er til margra þeirra kenninga sem
komu fram snemma á átjándu öld og birtast í Birtíngi með jöfiiu miilibili.
Skynsemi gæddar verur eru vissulega nauðsynlegur hluti hins besta mögu-
lega heims, en af því leiðir ekki að heimurinn hafi verið skapaður með þær
í huga.
Maðurinn hefur tilgang sem á tálveru sína, að því er virðist, engu minna
undir skorti í heiminum heldur en ofgnótt. Rökvísi er sjaldan eins beitt og
í andstreymi. Hlutverk einstakhngsins er að færa sig frá óvirkri athugun á
heiminum til meðvitundar um virkni hans. Þá er hann hluti af rökskipulagi
heimsins, skipulags fullnægjandi ástæðna, sem er hið eina frumspekilega
skipulag sem þarf að horfa tdl. Ef við föllumst á þá skoðun Leibniz að
þetta skipulag sé það besta sem mögulegt er þarf líklega að svara því hvað
þetta skipulag á við og hvað ekki. En það er ekki heiglum hent að átta sig
á mörkum þess og landamærum í verkum hans. Og á meðan svo er getur
verið erfitt að átta sig á því hverju í heiminum þarf ekki, eða má ekki
breyta. I slíkum kyrrstöðuheimi þar sem ógreinilegar frumforsendur gefa
ekkert upp um tilgang mannlegs lífs vill enginn lifa og má sem best gagn-
rýna Leibniz hressilega fyTÍr það. Því miður hefur slík gagnrýni sjaldan
heyrst um hugmyndina um að Guð hafi valið hinn besta mögulega heim.
209