Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Blaðsíða 237

TILBRIGÐI I ORÐMYNDUM OG SETNINGAGERÐ
unum — þ.e.a.s. að þeir takmarkist við tiltekin orð eða orðmyndir á sama
hátt og -ity — og að þeir lúti hömluáhrifum eins og aðskeyti, fást eðhlegar
skýringar bæði á því að sagnfærsla í tengihaus er takmörkuð við ákveðnar
gerðir setninga og að hún er skyldubundin þar sem hún kemur fyrir.
5. Stýriátt leshausa
Fjöldi þeirra dæma sem tínd hafa verið til hér á undan um breytilega
stýriátt tengda mismunandi setningarhausum er takmarkaður. Þau eru
einnig takmörkuð að gerð; einkum virðast ekki vera dæmi um það að
stýriátt helstu flokka leshausa (e. lexical heads) — sagna og nafhorða — sé
breytileg gagnvart fylhhðum þeirra. Því hlýtur sú spuming að vakna hvers
vegna þessar hömlur á tíðni þeirra og gerð séu til staðar. Líklegt má telja
að skýringin á því hvað tilbrigði í stýriátt eru sjaldgæf sé e.t.v. ekki ein-
göngu málfræðileg. Rannsóknir Hawkins (1979, 1983, 1990) benda til þess
að tölfræðilega komi fram sögulegur þrýstingur sem miði að samræmi í
orðaröð þvert á orðflokka, þannig að t.d. tungumál sem þróa með sér for-
setningar fremur en efdrsetningar hafi einnig tilhneigingu til að einkenn-
ast af orðaröðinni sögn- fyllihður. Þessi tilhneiging ein sér ætti að leiða til
þess að almennt sé stýriátt setningarhausa hin sama, og búast mætti við að
frávik væru sjaldgæf. Annað sem getur átt þátt í að útskýra hvað tilbrigði í
stýriátt eru sjaldgæf er að í hverju tungumáli virðist stýriátt haussins innan
hvers setningarliðar hafa tiltekið sjálfgildi. Enska þátíðarmyndanið hefur
formlegt sjálfgildi, sem birtist nema sögn sé merkt þannig að hún fái aðra
þátíðarmynd, og á sama hátt hafa einstakir hausar sem tilheyra tilteknum
orðflokki sjálfgefna stýriátt nema þeir séu merktir öðru vísi. Þar af leiðandi
má búast við að sjálfgefin stýriátt sé ríkjandi og að í sögulegri þróun mála
sýni hún jafhvel enn skýrari tölfræðileg merki í anda Hawkins en ffarn
koma í samræmi milli setningarhða.
Skortur á tilbrigðum í sögnum og nafhorðum skiptir þó meira máli í
þessu samhengi en það hversu tilbrigði í stýriátt eru almennt takmörkuð.
Ef stýriátt er eiginleild formeininga mætti búast við því að rekast á sagnir
og nafiiorð sem skera sig úr vegna mismunandi stýriáttar, rétt eins og slík
frávik koma fram meðal hlutverkshausa; það er hins vegar ekki raunin. Slík
tilvik finnast í öðrum orðflokkum og aðsetningar (e. adpositions) eru aug-
ljósasta dæmið. Þær hafa einnig verið greindar sem hlutverkshausar eins
235