Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Page 203

GOÐUR, BETRI, MESTUR?
Helsta vandamál mestunarkenningarinnar stendur þó óleyst. Hún
virðist satt best að segja ekki vera það sem Leibniz á við. I fyrsta lagi er til
dæmis augljóst að til séu aðrir mögulegir heimar sem eru betri hvað varð-
ar magn gæða, eða magn eðlis eins og Leibniz kallar það. Hver og einn
getur hugsað sér slíka heima. Mestunarsinninn hefur náttúrulega það svar
á reiðum höndum að samfellulögmálið geti virkað takmarkandi á gæði;
Guð velji einungis eins mikil gæði og mögulegt sé í slíkan heim. En þá þarf
mestunarsinninn að sýna fram á nákvæmlega hvernig samfellulögmálið
myndi virka sem takmarkandi lögmál í þeim skilningi að Guð lét vera að
skapa heim án svína sem gefa af sér óendanlegt magn af fleski, svo dæmi sé
tekið. Mestunarsinninn gæti tekið þá afstöðu sem rædd var hér að ofan um
að slík dæmi væru um mannhverfingu sem ætti sér engar rætur í írumspeki
Leibniz. En þá vaknar sú spuming hvort samfellulögmálið eitt og sér mæli
eitthvað sérstaklega gegn mannhverfingum. Einfaldleiki sem takmarkar
fjölbreytileika í heiminum í heild sinni virðist einnig þurfa að vera virkt
ffumspekilegt markmið.
Togstreita
Mestunarkenninguna má skilja á þann hátt að hún byggi í senn á ákaflega
víðu og ákaflega þröngu sjónarhorni varðandi það hvað Guð hafði í huga
þegar hann skapaði heiminn. Sjónarhomið er galopið í þeim skilningi að
í því er reynt að gera sem minnst úr takmarkanch þáttum. Það byggir á
einfaldri mynd sem er vel skiljanleg, en skilur einnig mikið eftir óútskýrt.
En sjónarhomið er einnig þröngt í þeim skilningi að það viðheldur ákveð-
inni dulúð í kringum sköpunina. Sköpunin kemur til af eðh Guðs en ekki
vitsmunum. Það gæti því verið að ómeðvitaðar guðfræðilegar vangaveltur
dragi menn fremur að mestunarkenningunni. Orðaval Leibniz sjálfs í Um
uppmna hlutanna gæti einnig skýrst af því að hann vildi ekki gera of mikið
úr framsetningu þar sem reiknivísi ræður vali Guðs. Leibniz leit reyndar á
sjálfan sig sem einhvers konar platónista og má til dæmis sjá í verkum hans
guðsmynd sem minnir um margt á heimssmiðinn úr Tímæosi Platóns.38
Margir þeir sem þekktu til heimspeki Leibniz á nýöld sem og margir les-
endur í dag eiga erfitt með að sætta sig við þá guðsmynd sem þar kemur
fram. Guð sem virðist hafa mestan áhuga á jöfnum og hlutföllum fellur illa
að hefð gyðing- og kristdndóms. Það er hins vegar ekki síður erfitt að horfa
38 Sjá t.d. 29a og áfram.
201