Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2008, Blaðsíða 216

ANTHONY KROCH
ingar ern að ganga yfir koma fram málfræðileg tilbrigði á jfrnsum st'iðum
þar sem venjulega er ekki valfrelsi í stöðugum málkerfum. Seint á mið-
enskum tíma, þegar enska glataði hömlunni sem k\æður á um að sögn í
persónuhætti sé í öðm sæti í aðalsetningum (S2), komu t.d. fram víxl á
milli S2-raðar og orðaraðar með sögninni í sagnhð sem ekki er að finna í
öðram S2-málum (Kroch 1989b). Sömuleiðis má sjá \áxl á rnilli setninga-
gerða þar sem sögnin er ýmist miðlæg eða aftast í setningu í fomensku
og jiddísku á meðan bretTÍngin ffá eldri setningagerðinni t?fir í þá tmgri
gengur )tfir (Pintzuk 1991, 1993; Santorini 1989, 1992, 1993). Á tíma-
bilinu milh Hómers og N)ija testamentisins bretutist grundvallarorðaröð
í grísku út röðinni frumlag-andlag-sögn (FAS) í frumlag-sögn-andlag
(FSA) og á þeim langa tíma sem það tók breytinguna að ná fótfestu komu
víða fram tilbrigði milli þessara setningagerða (Taylor 1990, 1992). I eldri
spænsku geta henglar (e. clitics) ýmist verið setningarhðir (táknaðir með
skammstöfuninni XL) eða hausar (aðalorð) í setningarlið (X°); enn frem-
ur er fomspænska óstöðugt S2-mál (Fontana 1993) eins og miðffanska
(Adams 1987a, 1987b; Dupuis 1989; Vance 1992). Þessi margbreytileiki
kemur hins vegar hvorki ffam í spænsku né ffönsku nútímamáli. Raunar
hefur ekkert þeirra tilbrigða í setningagerð sem hópurinn hefur rannsakað
átt sér samsvörun í fyrirbærum sem hafa sýnt stöðugleika í sögu annarra
tungumála. Sú umfjöllun sem hér fer á eftir er tálraun til að útskýra þessa
staðreynd og er ítarlegri útfærsla á röksemdum sem rið og aðrir höfum
áður sett ffam (sjá sérstaklega Santorini 1992) fýtrir því að breytingar í
setningagerð breiðist út með samkeppni milli afbrigða sem nomð em á
víxl en em ósamrýmanleg hvert öðm innan sömu málffæði.
Eitt af því sem rennir stoðum undir þessa afstöðu til breytinga í setn-
ingagerð er jafhhraðakenningin (e. ConstantRate Hypothesis; Kroch 1989c),
sem virðist hafa almennt gildi. Samkvæmt henni bret'tist notkunartíðni á
sama hraða hvar sem tiltekin breyting í setningagerð kemur ffam, óháð
yfirborðssamhengi. Jafhhraðaáhrifin, sem lýst er hér að neðan, sýna að
breytingar á notkunartíðni endurspegla það hvernig eitt málffæðilegt
afbrigði leysir aimað smám saman af hólmi og að breytingarferlið sjálft
stjórnast af samkeppni í málkerfinu þar sem annar kosturinn hlýtur að
lokum að sigra. Þá vaknar sú spurning hvers vegna breytingar verði með
þessum hætti. Við vildum einkum komast að því hvernig skuli skilgreina
valkosti í málffæði og hvers vegna þeir útiloka hver annan. Hér er fylgt
þeim línum sem lagðar hafa verið með nýlegum rannsóknum í setninga-
2I4