Þjóðlíf - 01.09.1987, Qupperneq 59

TÆKNI & VÍSINDI
Hillary og Nepalbúinn Tenzing (sem nú er
Hýlátinn) meö súrefniskúta á bakinu og
heirnspressuna bíöandi í ofvæni.
Arið 1978 stóöu aörir tveir menn í sömu
sPorum, Messner frá ítalska hluta Týról og
Austurríkismaðurinn Habeler. Þeir báru
hins vegar ekkert súrefni og höföu þar með
sannað aö hæstu fjöll jaröar eru kleif án sér-
stakra hjálpartækja.
Alls hafa um 170 menn komist á Everest-
flall en aörir 65 hafa látist við aö reyna að
hlífa risann.
J^IKIL þrekraun. Nú orðiö beita menn
Peirri tækni viö háfjallaferöir aö aðlaga
akamann aðstæöum. Með því móti hefur
|5röum fjölgaö og umstang við þær minnkaö.
þ-n álagið er gífurlegt og mikill tími fer í
náfjallaleiðangur; einn til þrír mánuðir. Það
Setur tekið leiöangur fimm til sex vikur aö ná
Ur 5200 metra hæö viö Everest upp á tind-
'nn, um 15 kílómetra vegalengd. Súrefnis-
skorturinn er meginorsök erfiöleikanna.
Súrefni í lofti hefur minnkaö um helming í
5500 metra hæð, miöað viö sjávarmál. í
8500 metra hæö er aðeins þriöjungurinn eft-
lr- Viðbrögö mannslíkamans eru margvísleg.
Andardrátturinn verður hraðari. í stað t'imm
hl sjö lítra lofts á mínútu þarf 100 - 200 lítra.
^úmmál blóös eykst og blóðið þykknar;
rnuðum blóðkornum fjölgar. Vegna önd-
unarinnar og áreynslunnar missir líkaminn
Ul|kinn vökva, allt aö sex lítra á sólarhring.
reytingunum fylgja óþægindi: höfuöverk-
Ur, rmmioysj^ ógleöi og svimi. Fari einhver of
eöa neyti hann of lítils vökva koma
einkenni alvarlegrar hæðarveiki
kastig hennar er vatnssöfnun í lung-
Urn eöa heila. Menn deyja þá innan sólar-
r'ngs séu þeir ekki fluttir niður af tjallinu.
Þessu til viðbótar veldur súrefnisskortur
stóöugri streitu og líkamsgeta manna
^innkar um 10% fyrir hverja 1500 metra
þejr Upp fyrir 3500 metra hæð.
. ^egar allt kemur til alls hlýtur aö vera til
?’kils aö vinna þeuar menn sækjast eftir há-
^llaferöum. ^
hratt yfjr
frekari
frani. Lol
^AUST SÆTI Á EVEREST? Yfirvöld í
^‘Pal og Pakistan byrjuöu snemma að reyna
|, stýra umferöinni um Himalaya- og Kara-
^um-fjöllin. Allhá tindagjöld og ýmiss kon-
r feyfi þarf til farar um þak jaröar. Fram
^ndir jygy voru þaó aöaiiega samtök fjalla-
Unr|a, háskólar, stofnanir og félög sem
lj ntfu til feröa á hæstu fjöllin. Langir bið-
stur urðu til hjá nepölskum og pakistönsk-
II ytirvöldum. Á undanförnum áratug hafa
^Marnir lengst enn og nýr þáttur bæst viö. Nú
Ur°rðið algengt aö sérhæfðar feröaskrifstof-
tilj^Uónamæringar eða stórfyrirtæki bóki
ve *íöan er hluti „sætanna" seldur á föstu
k- 0| eöa menn látnir bjóöa í þau. Verð fyrir
utttöku í leiðangri á 8000 metra tind getur
• Það kostar á bilinu 300-800 þúsund krónur að taka þátt i leiðangri á 8.000 m. hátt fjall — og þá er
útbúnaðurinn allur eftir
leikiö á bilinu 300 þúsund til 800 þúsund
krónur og er útbúnaður þá ekki innifalinn.
Þannig hefur kaupmennska sett mark sitt
á fjallgönguíþróttina. Sumum finnst þaö
ánægjuleg þróun; segja til dæmis aö meö
þessu gefist hæfu fólki sem ekki er í hópi
atvinnumanna í íþróttinni eöa hópi þeirra
heppnu, tækifæri til þess aö ná eftirsóttu
marki. Aðrir telja rangt aö einhverjir aörir en
heimamenn geti grætt fé á hættulegum tjöll-
um og aö þetta auki enn glundroðann sem
fylgir háfjallaferöum.
Hvaða skoðun sem menn hafa á þessu
atriði mæla fáir móti því að umgengni
feröamanna er slæm í Himalaya- og Kara-
korum-fjöllum. Verstir eru háfjallaleiö-
angrarnir sem skilja rusl og tæki í tonnatali
eftir í viökvæmu umhverfi þar sem eyöing er
afar hæg. En kapphlaupiö heldur áfram.
• Ari Trausti Guðmundsson
Vatnsrum í tísku
Hippauppfinning viö gigtinni?
Á SJÖUNDA ÁRATUGNUM komust vatns-
rúm í tísku hjá hippakynslóöinni, en þá sem
nokkurs konar kynlífshvati. Nú eru þau aftur
komin í tísku í Ameríku og Evrópu en í þetta
sinn hjá fólki vel yfir miðjan aldur, og nú eiga
þau aö lækna gigt og aðra hvimleiða fylgi-
fiska ellinnar.
Til marks um aukna sölu á vatnsrúmum
allra síðustu árin má nefna, aö áriö 1971
seldust vatnsrúm fyrir 13 milljónir dollara í
Bandaríkjunum, en á síðasta ári fyrir um 2
niilljarða dollara. Vatnsrúmin hafa unnið
mjög á á markaönum og eru nú 21 prósent
allra rúmdýna sem seldar eru. Á síðasta ári
voru seld um 4 milljón vatnsrúm í Banda-
ríkjunum, og þar af voru rúmlega þrír fjórðu
kaupenda yfir þrítugu. Um fjóröungur
kaupenda segist kaupa vatnsrúm af heilsu-
farsástæðum og nefna flestir til sögunnar
svefnleysi, bakverki og gigt.
Þeir sem falliö hafa fyrir vatnsrúmunum
eru ósparir á lýsingar á kostum þeirra. Þau
eiga aó talla miklu betur aö líkamanum en
venjulegar dýnur og létta álagi af öxlum,
mjöðmum, rasskinnum, kálfum og hælum.
Hryggurinn á aö veröa fyrir minna álagi og
allt þetta ásamt því aö stilla má hitastig í
sumum gerðum vatnsrúma gerir það aö
verkum aö blóðstreymi örvast um allan
líkamann. Sölumenn segja, aö vatnsrúm
henti öllum: konum, körlum, börnum og
gamalmennum.
En þetta er þaö sem sölumenn segja.
Ekkert hefur veriö sannað vísindalega um
ágæti vatnsrúma framyfir önnur rúm.
Reyndar þykja vatnsrúmin góö fyrir lang-
legusjúklinga, en slíkum sjúklingum er hætt
viö legusárum. Einstaka sjúkrahús notar
vatnsdýnur fyrir fyrirburöi til þess aö auð-
velda þeim öndun. Skoðanir eru skiptar um
aöra kosti vatnsrúma, einkum þeirra er lúta
aö gigt eöa bakverkjum. Þeir sem hægast
vilja fara í sakirnar segja þó, að vatnsrúm hafi
hingað til engan skaöað - þótt fólk skyldi
trúa því varlega aö þau séu allra meina bót.
59