Þjóðlíf - 01.09.1990, Síða 10

INNLENT
um fyrirtækjum með tilstyrk Atvinnu-
tryggingasjóðs. Almennt séð hafa
fyrirtæki í sjávarútvegi líklega aldrei búið
við jafn auðveldan rekstur frá degi til dags
eins og um þessar mundir.
Nú væri líklega eðlilegt að segja: Allt er
þetta harla gott og beinn og breiður vegur
framundan. En er það svo? Ástandið er
því aðeins gott nú, að svigrúmið sem er,
verði notað til þess að gera umfangsmiklar
skipulagsbreytingar á kerfi sjávarútvegs-
ins. Ef tækifærið verður ekki notað nú er
hætt við að staðan líkist spilaborg sem
mun hrynja. Ef ekkert verður að gert.
Skipulagskerfi sjávarútvegsins er kerfi
miðstýringar og einokunar. Flestir skilja
slíka einkunnagjöf sem ríkisstýringu, en
svo er ekki nema að litlu leyti. Miðstýring-
in er í höndum svokallaðra hagsmunaað-
ila. Ríkisvaldið styður einokunina með
beinum eða óbeinum hætti með því að
framselja vald í hendur þessara hags-
munaaðila og á þann hátt tekur ríkisvaldið
þátt í að viðhalda og treysta þetta einokun-
arkerfi hagsmunaaðilanna í sessi.
Ef við horfum á sölukerfi sjávarútvegs-
ins sjáum við einn angann. Framleiðendur
eru í sölusamtökum sem byggja á beinni
og óbeinni einokun og þau skiptast eftir
verkunaraðferðum, svo sem SÍF í saltfiski
og SH/SÍS í frystum fiski. Samtök þessi
eru börn síns tíma. Þeim var komið á af
illri nauðsyn eða til að fylgja eftir upp-
byggingu í vissum greinum við sértækar
aðstæður sem voru á mörkuðum heima og
erlendis fyrir áratugum síðan. Þetta er
miðstýrt sölu- og framleiðslukerfi, —
upplýsingar um markaðinn koma úr mið-
stýrða kerfinu til framleiðendanna; hvað
þeir megi framleiða og á hvaða verðlagi.
Satt að segja minnir þetta fyrirkomulag
illilega á kerfi sem fólk hefur nú risið gegn
upp á síðkastið í ákveðnum löndum, þar
sem hið miðstýrða afl gaf skipanir til verk-
Markaðsbreytingarnar
fara raunar mjög vel
saman við breytta
flutningatækni, bæði
upplýsingastreymi og
fjarskipti. Hins vegar
rúmast þær illa innan
núverandi kerfis
sjávarútvegsins,
-einokunar og
miðstýringar.
MARKMIÐ NÆSTU TÍU ÁRA
— Arðbært og blómlegt atvinnulíf
— Hærri kaupmáttur
— Ekkert atvinnuleysi
— Stytting vinnutímans
— Traust og vönduð félagsleg þjónusta
— Gott skólakerfi
— Dregið úr miðstýringu og einokun
— Þróun lýðræðislegra samfélags
— Opna landið fyrir samskiptum við
útlönd.
Til þess þarf
í sjávarútvegi
— að minnka flotann
— stöðugt gengi
— að leyfa frjálsa verslun með gjaldeyri
— markaðsbúskap í sjávarútvegi m.a.
með opnum fiskimörkuðum
— uppbyggingu stærsta fiskmarkaðar í
heimi
— erlendum aðilum heimilað að taka
þátt í fjárfestingum
— samgöngubyltingu
í landbúnaði að
— opna fyrir innflutningi á iðnaðar-
framleiddum landbúnaðarvörum
— losa um hömlur á kvótasölu
— opna fyrir markaðstengingu land-
búnaðarvöru
— treysta lífeyrissjóð bænda og greiða
fyrir þeim sem vilja hætta
Almennt að
— atvinnuvegirnir skili ágóða
— lækka virðisaukaskatt
— lækka verð á matvöru fyrir heimili og
ferðamenn
— opna fríverslunarsvæði
— lækka erlendar skuldir ríkisins
smiðja og samyrkjubúa; hvað megi fram-
leiða og á hvaða verðlagi. Þar hefti kerfíð
efnahagslegar framfarir, en virkar þetta
kerfi ekki eins hjá okkur? í dag eru þarfir
markaðarins fyrir sjávarafurðir aðrar en í
árdaga sölusamtakanna. Markaðsbreyt-
ingarnar fara raunar mjög vel saman við
breytta flutningatækni, bæði upplýsing-
astreymi og fjarskipti. Hins vegar rúmast
þær illa innan núverandi kerfis sjávarút-
vegsins, — einokunar og miðstýringar.“
— í fimm hundruð daga áætluninni er
einmitt gert ráð fyrir að öll verslun með
sjávarafurðir verði gefin frjáls. Að skyldað
verði að selja allan fisk á innlendum fisk-
mörkuðum og erlend fiskiskip geti landað
hér fiski sem veiddur er í landhelgi ann-
arra ríkja. Útlendingar fá heimild til að
fjárfesta í fiskvinnslu og þeir mega kaupa
fisk á fiskmörkuðum okkar. Aðdragandi
þessa er að ná samningum m.a. við EB-
löndin um niðurfellingu tolla á hvers kon-
ar sjávarafurðum. Minnkun flotans er for-
senda aukinnar hagkvæmni í greininni.
Það verður auðveldara þegar að skilið hef-
ur verið á milli veiða og vinnslu með
mörkuðunum. Með upptöku kvótaleigu
eykst þrýstingur á meiri hagkvæmni í út-
gerð. Kvótaleiga verður tekin upp í áföng-
um á fimm árum og hraðast í byrjun (á 500
daga áætluninni).
egar allur fiskur sem veiðist í íslenskri
landhelgi verður boðinn upp á mörk-
uðum hérlendis opnast hér með stærsti
fískmarkaður heimsins. Erlendir aðilar
munu þá streyma til landsins, skapa tekj-
ur, hjálpa til við að opna landið, og íslensk
fyrirtæki stór og smá munu eflast og
blómgast í þjónustu við hina erlendu
kaupendur. Verkefni í sjávarútvegi munu
gjörbreytast. I stað þess að vera einungis
hráefnisútflytjendur, munu íslendingar
sérhæfa sig í margbreytilegum þörfum
ólíkra markaða. í þessu felast gífurlegir
möguleikar fyrir minni fyrirtæki til sér-
hæfðar framleiðslu.
Mikil hagkvæmni felst í að minnka
fiskiskipaflotann, draga stórlega úr til-
kostnaðinum við að afla hráefnisins, en
um leið fækkar störfum við frumstig veiða
og vinnslu. Hins vegar mun störfum fjölga
um mörg þúsund á næstu tíu árum í frek-
ari hráefnaúrvinnslu. í mjög mörgum til-
fellum borgar sig fyrir erlenda fiskkaup-
endur að kaupa einnig úrvinnsluna hér af
sérhæfðum framleiðendum fremur en að
kaupa óunninn fisk á íslenska heimsmark-
aðinum. Þá munu á næstu tíu árum þróast
smám saman ný atvinnugrein í tengslum
við þjónustu við hina erlendu fiskkaup-
endur. Varlega áætlað munu á næstu tíu
árum bætast við atvinnuflóru þjóðarinnar
um fimm þúsund manna atvinnugrein við
alls konar umboðsstörf og þjónustu,
markaðsstörf og fleira, beinlínis vegna
stærsta fiskmarkaðar í heimi.
Þegar að stærsti fiskmarkaður heimsins
er kominn á laggirnar munu þúsundir
manna koma til landsins í viðskiptaerind-
um á hverju ári. Margfeldiáhrifin á ferða-
mannaþjónustu munu fljótlega gera vart
við sig, þannig að þjónusta við ferðamenn
10 ÞJÓÐLÍF