Þjóðlíf - 01.09.1990, Blaðsíða 16

1' fimm hundruð daga áætluninni er gert
ráð fyrir umbyltingu á sviði verslunar
með fjármagn og meðferð gjaldeyrismála
samfara öðrum breytingum á efnahagslíf-
inu. í áætluninni er gert ráð fyrir að af-
nema öll höft með verslun á gjaldeyri.
Starfsemi erlendra banka og tryggingafé-
laga sem og fjárfestingarfélaga verður
heimiluð á íslandi. Skilaskylda gjaldeyris
til Seðlabankans verður afnumin. Fjár-
festingarheimildir erlendra aðila á Islandi
sem og íslendinga erlendis verða því sem
næst ótakmarkaðar. Hugsunin á bakvið
þessar breytingar er m.a. sú, að gjaldeyrir
geti farið til þeirra sem hann skapa, og þeir
notað hann eins og þeim er hagkvæmast.
Sumir telja að með þessari breytingu
mætti „bjarga íslenska sjávarþorpinu“.
Og eins og á öðrum sviðum þarf að fylgja
aukið eftirlit Seðlabanka íslands með
starsfemi peningastofnana samfara frelsis-
bylgjunni.
En það fylgir eitt skilyrði öllum hug-
myndum um aukið frelsi í efnahagsmál-
um: fiskimiðin eru og verða eingöngu
eign Islendinga. Það þýðir m.a. að fiski-
kvótar mega einungis vera í eigu íslensku
þjóðarinnar og mega einungis leigjast Is-
lendingum eða íslenskum fyrirtækjum.
En eins og alkunna er, þá er fiskurinn í
sjónum lögbundinn eign íslensku 'þjóðar-
innar.
Almennt verða miklar breytingar á at-
vinnulífmu um leið og byrjað verður að
hrófla við einokunarfélaginu. Ástæða er til
að gera ráð fyrir að hlutafélög verði tvenns
konar: a) hlutasamlög, e.k. samvinnufé-
lög einstaklinga (eins og flest hlutafélög á
íslandi eru í dag), lokuð félög, b) hlutafé-
lög sem eru á markaði, skila ársfjórðung-
slega skýrslu um rekstur sinn til birtingar
og þar sem hlutir ganga kaupum og söl-
um. Brýnt er að sem flest íslensk fyrirtæki
verði í þessu formi. Slík félög þurfa auð-
vitað aðstoð til að verða skráningarhæf.
Miklu skiptir að allur almenningur, ekki
síst það fólk sem vinnur við fyrirtækin hafi
yfir að ráða upplýsingum um rekstur og að
velgengni fyrirtækjanna sé um leið vel-
gengni fólksins sem við þau starfar. Það
þýðir að tryggja megi laun með hagnaði
þeirra og auðvelda þurfi fólki að eignast
hluti í fyrirtækjunum. Sumir kalla hug-
myndir af þessum toga „alþýðukapita-
lisma“, og þarf ekki að vera vont orð. Við
viljum auðvelda almennari þátttöku í at-
vinnulífmu ásamt meiri ábyrgð launa-
fólks.
argvíslegar breytingar þarf að gera
á löggjöf varðandi breytingar á
efnahagslífmu. Það ætti t.d. að breyta
Um leið og verðlækkun verður á matvælum
eykstkaupmátturlauna ílandinu, hlutfallslega
mest hjá þeim sem lægst hafa launin.
gjaldþrotalöggjöfinni þannig að ekki væri
hægt að ganga að eignum fólks innan við 5
milljónir króna. Það þarf að breyta gjald-
þrotaréttinum og virða friðhelgi heimil-
anna. Það eru mýmörg dæmi um það síð-
ustu misseri að fyrirtæki hafa verið gerð
gjaldþrota og lánadrottnar fengið mun
minna út úr þrotinu en þeir hefðu fengið
ef fyrirtækið hefði haldið áfram starfsemi.
Bankastofnanir hafa komist upp með
ábyrgðarmannakerfl, þar sem krossfest-
ingar heilu kynslóðanna hafa farið fram í
stað einhverrar eðlilegrar áhættu pening-
astofnana í atvinnulífinu. Peningastofn-
anir verða einfaldlega að þekkja hvernig
rekstur fyrirtækjanna er og taka þátt í eðli-
legri áhættu; fyrir það fá bankarnir vext-
ina.
Ástæða er til að reyna að takmarka
verksvið og umfang ríkisins. Félagsmála-
stofnun einokunarfélagsins er oft falin í
alls konar sjóðum og stuðningsapparötum
á kostnað almennings. Meðal þeirra sjóða,
stofnana og félaga sem lagðir verða niður á
fimm hundruð daga áætluninni eru:
Fiskifélagið, Búnaðarfélag íslands, Fram-
kvæmdasjóður, Fiskveiðisjóður, Iðnlána-
sjóður, Iðnþróunarsjóður, Byggðastofn-
un, Atvinnutryggingasjóður, Stofnlána-
deild landbúnaðarins, jarðræktarsjóður
og fleiri sjóðir tengdir landbúnaði, Ferða-
málasjóður, Verslunarlánasjóður. Fjár-
magn þessara sjóða verði notað til að gera
hlutafélög skráningarhæf á markaði t.d.
með því að hluti af lánum þeirra verði
breytt í hlutafé sem selt verði almenningi á
hlutabréfamarkaði. Að öðru leyti færist
starfsemi þessara sjóða inn í bankakerfið.
Meginhugsun er að reyna valddreifingu
í stað miðstýringar og að sjá til þess að
samkeppni verði virk. Því væri t.d. hægt
að hugsa sér að fyrirtæki eins og Lands-
virkjun yrði skipt upp í hlutafélög (um
hverja virkjun) og verðsamkeppni verði
komið á raforkusölu.
Auðvitað þarf að kanna hvort ekki sé
heilbrigðara að ýmsar stofnanir sem nú
eru á könnu ríkisvaldsins verði sjálfseign-
arstofnanir, opin almenningshlutafélög,
eins og t.d. Póstur og sími og Landsvirkj-
un. Reyndar telja margir óeðlilegt að taka
ævinlega skuldir Landvirkjunar með sem
skuldir ríkisins, en stór hluti erlendra
skulda þess er bundinn virkjanafram-
kvæmdum. Þá má einnig skoða hvort
rekstur stofnana eins og Sinfóníuhljóm-
sveitar Islands og Þjóðleikhússins sé ekki
betur kominn á vegum hlutafélaga, sem
ríki og sveitarfélög ættu hlut í, en einnig
fjárfestingarfélög og starfsmenn.
iklu skiptir að auka hag-
kvæmni í rekstri opinberra að-
ila. „Það á að rækta upp kostnaðar vitund í
ríkiskerfmu“, segja sérfræðingar. Það er
lagt til að almennt verði dregið úr miðstýr-
ingu, t.d. í heilbrigðiskerfinu með því að
stofnanirnar verði sjálfstæðar rekstrarein-
ingar. Þær starfa samkvæmt áætlunum og
gefa ársskýrslur eins og um einkafyrirtæki
sé að ræða. „Við þurfum að laða fram kosti
einkarekstrar í ríkisrekstri“, segja sömu
álitsgjafar. Lögð verði rekstrarleg hag-
kvæmnimæling á starfsemi stofnana og
starfsmenn njóti (eða gjaldi) þess hvernig
stofnanir eru reknar. Það þarf að þróa allt
annars konar bókhaldskerfi en nú þekkj-
ast og allt aðra meðvitund en þá sem nú
þekkist. Um leið og stofnanirnar verða
sjálfstæðari verða gerðar meiri kröfur til
þeirra.
Þegar þær breytingar hafa orðið sem hér
hafa að hluta til verið raktar, mun auðvit-
að koma til álita að haga samskiptum og
viðskiptum okkar við Evrópu með öðrum
hætti en hingað til. Það kann vel að vera að
íslendingar nái tvíhliða samningum við
Evrópubandalagið á þann veg að það sé
hagkvæmast að standa utan við banda-
lagið og við getum tryggt okkur opnun og
frjálsræði með þeim hætti. Eins kann að
reynast óhjákvæmilegt að við göngum í
Evrópubandalagið. Burtséð frá því hver
niðurstaðan verður, komumst við ekki hjá
því að gera uppstokkun á okkar hefð-
bundnu atvinnuvegum og efnahagslífmu
öllu. Framtíðin ræðst af því hvernig til
tekst.
0
16 ÞJÓÐLÍF