Þjóðlíf - 01.09.1990, Blaðsíða 43

Lævíst eðli
valdsins
I' talski miðaldamaðurinn
Niccoló Machiavelli var
margræður stjórnmálahugsuð-
ur og umdeildur. Fáir rithöf-
undar um stjórnmál hafa kall-
að yfir sig slíka vandlætingu
sem Machiavelli og nafn hans
er skammaryrði yfir sérlega
óprúttna pólitíkusa. Höfuðrit
Machiavellis, Furstinn, hefur
löngum verið talið uppsláttar-
rit fyrir einræðisseggi.
Neikvæðar túlkanir á
Machiavelli eiga það sam-
merkt að lesa úr verkum hans
boðskap og gera Italann í leið-
inni að talsmanni óvandaðra
meðala í stjórnmálum. Sænski
blaðamaðurinn Anders
Ehnmark tekur annan pól í
hæðina og les í verkum
Machiavellis lýsingu á innvið-
um stjórnmála, lausa við sið-
ferðilegt mat á því hversu rétt-
mætar aðferðirnar eru til að ná
völdum og halda þeim. Ehn-
mark telur að Machiavelli fjalli
um stjórnmál eins og þau eru
en ekki hvernig þau ættu að
vera. Þess vegna þjóni það litl-
um tilgangi að leggja Machia-
velli sjálfan á mælistiku góðs
og ills.
Ehnmark birti niðurstöður
athugana sinna í bók, Maktens
hemligheter, haustið 1986 og
var hún óðara þýdd á önnur
norðurlandamál en því miður
ekki á íslensku. Bókin vakti
athygli, ekki aðeins fyrir
skarplega greiningu á Machia-
velli og verkum hans, heldur
miklu fremur fyrir það hve
efni bókarinnar er tímabært í
stjórnmálaumræðuna nú á
dögum.
rangurinn af rýni sænska
blaðamannsins í texta
Machiavellis er meðal annars
sá að hann kemur auga á and-
stæðurnar í tveim hugtökum
sem oftast eru talin nátengd.
Það felst nánast í hugtakinu að
frelsisbarátta, ef hún heppn-
ast, leiðir til frelsis. En, segir
Ehnmark, Machiavelli sér það
sem mörgum er hulið, bæði
fyrr og nú, „einmitt það að
frelsisbarátta og frelsi eru
gerólík pólitísk vandamál, svo
ólík að þau krefjast and-
stæðra lausna (annarsvegar
samþjöppunar valds og hins-
vegar valddreifmgar). Þannig
er vandi frelsisins ekki endi-
lega leystur með árangursríkri
frelsisbaráttu heldur getur
hann orðið annars eðlis við þau
umskipti."
Hversu oft hefur það ekki
gerst að frelsisbarátta, til
dæmis þriðja heims þjóða á
tuttugustu öld, leiðir til ein-
ræðis nýrra valdhafa. Almenn-
ingur veitir hugsjónamönnum
frelsis og jafnréttis brautar-
gengi til að velta spilltri stjórn.
En þegar markmiðinu er náð
gleymist frelsið og baráttan
miðast við að halda völdum
þannig að almenningur er jafn-
illa ef ekki verr settur en áður.
Machiavelli gat sagt fyrir um
þessa þróun fyrir hálfu árþús-
undi enda var hann „skarp-
skyggn á kjarna valdsins“ eins
og Asgrímur Albertsson segir
í eftirmála þýðingar sinnar á
Machiavelli. Vald verðurhvorki afnumið néhættirað vera til, enþaðer
hægt að dreifa valdinu—. Nýjar túlkanir á Machiavelli.
Anders Ehnmark:
Maktens hemlighet-
er. Et essá om
Machiavelli.
Norstedts Förlag,
Stokholm 1986.
Um rétt og rangt,
skoðun og staðreynd
í síðasta tölublaði Þjóðlífs
(8.tbl. bls.46) féll niður
nafn bókar og höfundar
Furstanum (Mál og menning
1987).
Annað meginatriði í niður-
stöðu Ehnmarks og Machia-
vellis er að vald verður hvorki
afnumið né hættir það að vera
til. Hugsjónamenn frelsis og
jafnréttis hafa margir hverjir í
gegnum tíðina boðað afnám
valdsins. Þessi kenning leiðir
mann á villigötur eins og
reynslan sýnir. Hinsvegar er
hægt að dreifa valdinu. Og ein-
mitt þegar valdinu er dreift er
möguleiki á að nálgast eitthvað
sem heitir frelsi. Þetta les
Ehnmark út úr verkum
Machiavellis og biður lesendur
að hafa í huga þegar þeir
velta fyrir sér pólitík.
pv
sem Páll Vilhjálmsson kynnti
þar:
Mortimer J. Adler: Ten phi-
losopical mistakes. Basic er-
rors in modern thought —
How they came about, their
consequences, and how to
avoid them.
Macmillan Publishing Comp-
any, New York 1985.
ÞJÓÐLÍF 43