Þjóðlíf - 01.03.1991, Blaðsíða 49

MENNING
HASKOLAMENN I SPESPEGLI
Um bœkur David Lodge
STEINUNN EINARSDÓTTIR
Stundum er talað um campus novels
eða háskólasögur sem sérstakt fyrir-
brigði innan enskra bókmennta. Þekkt-
ustu höfundar Bretlands á þessu sviði
eru sennilega þeir Malcolm Bradbury
og David Lodge sem báðir eru prófess-
orar og höfundar þekktra rita um bók-
menntagagnrýni og fjalla því um mál
sem þeim eru vel kunnug. Báðir
skemmta þeir sér svo við að semja skop-
sögur um lífíð innan múra háskólanna
og tekst vel til því sögur þeirra þykja
með afbrigðum skemmtilegar. Oft eru
sögurnar nokkuð ádeilukenndar, sér-
staklega á það við um sögur Malcolm
Bradburys, svo sem The History Man
þar sem frelsisstraumar þeir sem fóru
um háskóla og aðrar menntastofnanir á
sjöunda og áttunda áratugnum og sumir
boðberar þeirra fá slæma útreið. David
Lodge er yfirleitt mildari í bókum sínum
þótt hann sýni lesendum oft samtímann
í spéspegli.
David Lodge hefur verið nokkuð af-
kastamikill höfundur og bækur hans eru
ekki allar háskólasögur. Ef til vill mætti
skipta bókum hans í tvo flokka, annars
vegar eru skopsögurnar Changing
Places, Small World og Nice Work, en
sögusvið þeirra er að hluta háskólinn í
hinni ímynduðu ensku borg Rummid-
ge. Hins vegar eru bækur eins og The
British Museum is Falling Down og
How Far Can You Go? sem ekki er hægt
að kalla skopsögur heldur alvarlegar
skáldsögur þótt þær séu ritaðar í gam-
ansömum dúr.
Háskólasögurnar eru afar líflegar og
höfundur kemur víða við. Tvær pers-
ónur koma fyrir í þeim öllum, þeir Phil-
ip Swallow og Morris Zapp. Philip Swal-
low er mikill „prófmaður“, sem kemst
að lokum til metorða í háskólanum í
Rummidge fyrir röð tilviljana og heppni
fremur en verðleika. Philip er þó vænsti
maður, hann er íhaldssamur í fræðigrein
sinni og finnur ekki hjá sér þörf fyrir að
sigra heiminn með nýjum kenningum í
bókmenntagagnrýni, hvort sem hún er
kölluð strúktúralismi eða eitthvað ann-
að. Hins vegar eru margar persónur í
kringum hann sem vilja nýjungar nýj-
unganna vegna og þá ber helst að nefna
bandaríska prófessorinn Morris Zapp
við Euphoria State University, en á þeim
stað fá nýir straumar og nýjar menning-
arstefnur sannarlega notið sín.
Ifyrstu bókinni Changing Places
(1975) gerast þessir tveir ólíku menn
skiptikennarar, Philip Swallow fer til
Euphoria State og Zapp til Rummidge.
Báðir eiga við aðlögunarerfiðleika að
stríða á nýja staðnum en sigrast á þeim
og raunin verður sú að þeir láta sér ekki
nægja að skiptast á embættum heldur
flækja saman einkamálum sínum. í bók-
inni Small World (1984) segir hins vegar
frá ferðalögum þessara tveggja heiðurs-
manna og margir fleiri gáfumenn koma
við sögu. Þótt Rummidge sé „heimavöll-
urinn“, eru persónurnar á ferð og flugi,
því hér er ekki síður fjallað um hinn
alþjóðlega akademíska heim þar sem
menn þjóta af einni ráðstefnunni á aðra
heimsálfanna á milli.
Nice Work sem kom út árið 1988, er
að sumu leyti jarðbundnari en tvær
fyrri, þar sem grínið verður stundum
nokkuð lausbeislað. í bókinni eru starfs-
menn Rummidge háskólans farnir að
kynna sér atvinnumál. Komið er á sam-
skiptum háskólans og iðnfyrirtækja á
staðnum. Ung kona, Dr. Robyn Pen-
rose, sem aðhyllist nýjustu framúrstefn-
ukenningar í bókmenntagagnrýni er lát-
in fylgjast með störfum Vic Wilcox, sem
er framkvæmdastjóri verksmiðju í borg-
inni. Síðan kemur að því að Wilcox end-
urgeldur heimsóknina. Glöggt er gests-
augað og bæði sjá ýmislegt í starfi hins
sem betur mætti fara. Sagan ber keim af
þeim erfiðu aðstæðum sem skapast hafa í
atvinnumálum í norðurhluta Englands
og gamninu fylgir heilmikil alvara.
Prófessorinn David Lodge er aldrei
langt undan í háskólaskáldsögunum.
Segja má að í Rummidge sögunum geri
hann háskólalífinu skil næstum kerfis-
bundið. I fyrstu sögunni, Changing
Places, fræðist lesandinn m.a. um ýmis-
legt viðkomandi kennsluháttum og
prófgráðum svo og muninn sem er á há-
skólum í Bretlandi annars vegar og
Bandaríkjunum hins vegar. í Small
World kemur höfundur inn á strauma
og stefnur, það er að segja það nýjasta í
fræðunum. Þar er meira að segja að finna
(á blaðsíðu 22 í Penguin útgáfunni)
stutta og greinargóða skýringu á hugtak-
inu strúktúralisma, sem margir hafa átt í
erfiðleikum með að henda reiður á.
Sumum hefur fundist bækur hans bera
þess vott að þær séu ritaðar af bók-
menntafræðingi því að þar séu tákn á
hverju strái og allt gangi upp samkvæmt
ströngustu kröfum fræðanna. Á þetta ef
til vill sérstaklega við um Small World.
ú bók Lodge, sem mest skilur eftir
að öllum fræðum slepptum, er þó að
mínum dómi How Far Can You Go?
(1980). Viðfangsefnið þar er líf ungs há-
skólamenntaðs fólks, sem aðhyllist kaþ-
ólska trú og siðferðisvanda þess.
Hvernig á að bregðast við boðum og
bönnum kirkjunnar í heimi þar sem
menn eru hættir að trúa á eldvítisrefs-
ingu annars heims? Lesandinn fylgist
með lífi kunningjahóps og maka þeirra
um margra ára skeið, eða frá 1952 til
1975.
I upphafi eru aðalpersónurnar við
nám í ýmsum greinum í Lundúnahá-
skóla, en eiga það sameiginlegt að rækja
trú sína samviskusamlega og sækja sömu
kirkju reglulega. Eins og gengur mætir
þeim ýmiss konar vandi þegar tímar líða
fram, en boð og bönn kirkjunnar, sér-
staklega bannið við getnaðarvörnum,
gerir þeim lífið síst auðveldara. Lodge
fjallar hér um viðkvæm mál af einlægni
og kímni, hann lýsir siðferðilegum þver-
stæðum og sálarstríði einstaklinga af
nærfærni og á mjög sannfærandi hátt.
Þótt bókin sé fyrst og fremst um siðferð-
isvanda áhangenda kaþólsku kirkjunnar
fjallar hún einnig um tilvistarvanda okk-
ar allra á tímum þegar gildismat er ört að
breytast. Bókin á því erindi til allra og
ekki sakar það að hún er bráðskemmti-
leg aflestrar.
ÞJÓÐLÍF 49