Þjóðlíf - 01.03.1991, Qupperneq 18

BÖRN
VEGALAUS BÖRN
— óleystur þjóðfélagsvandi
PÁLL ÁSGEIRSSON LÆKNIR
Vegalaus börn? Hvað er nú það? Þessi
spurning heyrist því miður oft og
bakvið hana gæti leynst sannfæring al-
mennings um að velferðarþjóðfélagið sjái
öllum fyrir samastað í lífinu. En því miður
er svo ekki.
Til eru börn sem eru vegalaus og eiga
sér engan samastað þar sem þau geta dval-
ið og vaxið upp, ræktað með sér það sem
býr gott í þeim og fundið sér uppbyggilega
lífsstefnu sjálfum sér og umhverfi sínu til
ánægju. Þau eru strönduð á stofnunum
sem allir sérfræðingar eru sannfærðir um
að séu þeim til skaða.
Vegalausu börnin eru komin út af því
spori sem börnum er ætlað af náttúrunni
að öllu forfallalausu. Svo er komið að þau
eiga sér ekki nothæfa fjölskyldu, skólinn
er engan veginn fær um að veita þeim
kennslu við hæfi og þau eru víðast hvar
búin að koma sér út úr húsi. Flest eru þau
á aldrinum 8—12 ára.
Hvernig hefur þetta gerst? Vitum við
það eða er hér um að ræða vanda þar sem
Niðurstöður úr
erlendum rannsóknum
um málefni vegalausra
barna benda til þess að
mörg þessara barna eigi
á hættu að leiðast inn á
afbrotabrautina og/eða
verði sjúk á geði í
framtíðinni ef ekki er
gripið í taumana.
enginn þekkir lausnina? Nei. Lausnin er
þekkt og sérfræðingar hafa verið að benda
á hana um langa hríð. En hún er dýr. En
það verður samfélaginu kannski enn dýr-
keyptara að gera ekkert í málinu. Þau 20
til 30 vegalausu börn, sem vitað er um í
samfélagi okkar í dag verða enn dýrari í
framtíðinni ef ekkert er að gert. Niður-
stöður úr erlendum rannsóknum um mál-
efni vegalausra barna benda til þess að
mörg þessara barna eigi á hættu að leiðast
inn á afbrotabrautina og/eða verði sjúk á
geði í framtíðinni ef ekki er gripið í taum-
ana. Og fangelsi og geðsjúkrahús eru ein-
hverjar dýrustu stofnanir, sem samfélagið
rekur.
Hvernig hefur þetta gerst? Vitum við
það? Já, því miður vitum við það
alltof vel og fagmenn hafa venjulega fylgst
með þróuninni án þess að geta að gert. Þó
vegalausu bömin séu ólík hvert öðru, eru
orsakirnar fyrir því, að þau eru orðin
þannig að venjulegt fólk ræður ekki við
þau, venjulega svipaðar. Orsakirnar eru
venjulega margar, sumar eða jafnvel allar,
sem hér eru taldar upp:
1. Alvarlegir sjúkdómar í fjölskyldu,
einkum geðsjúkdómar.
2. Brostin tengsl barnanna við nánustu
aðstandendur.
3. Líkamlegir sjúkdómar barnanna
sjálfra, ekki síst bundnir taugakerf-
inu.
4. Tíðir flutningar milli hverfa, lands-
hluta eða landa.
5. Vandræði í skóla.
6. Fátækt og basl í fjölskyldu.
7. Tíðar og ófullnægjandi heimsóknir
til sérfræðinga, sálfræðinga og geð-
lækna.
8. Erfitt meðfætt skapferli.
9. Misheppnaðar fóstranir.
10. Slæmar aðstæður oggeðsjúkdómarí
umhverfi foreldra.
11. Vegalausa barnið er venjulega
drengur.
venær er barn orðið vegalaust? Barn
er orðið vegalaust þegar það á ekki í
neitt hús að venda, sem hentar því. Venju-
lega kemur að þessum punkti í lífi þess
meðan það dvelst á barnageðdeild og úr
dvölinni teygist vegna þess að ekki tekst
að finna því heimili eða annan samastað.
Foreldrarnir eru eftir langa og bitra
reynslu búnir að gefast upp eða sérfræð-
ingar telja barninu hætta búin af því að
dvelja áfram hjá foreldrum sínum. Félags-
málastofnanir eru á þessu stigi venjulega
búnar að koma barninu í fóstur einu sinni
eða oftar og börnunum hefur verið skilað
aftur vegna hegðunartruflana.
Barnageðdeildir lýsa því yfir, að lengri
dvöl en nokkurra mánaða verði ekki barn-
inu til framdráttar, börn eigi ekki að alast
upp á sjúkrahúsi — lengri dvöl skaði það
beinlínis. Þegar svona er komið er sér-
Fagmennirnir,
geðlæknar,
sálfræðingar,
félagsráðgjafar,
kennarar og
uppeldisfræðingar hafa
lengi verið að benda á
hvað gera þurfi.
Meðferðarheimili er
lausnin.
18 ÞJÓÐLÍF