Listin að lifa - 01.10.2002, Blaðsíða 8

Hreindýrshorn fundin í haganum.
Grösin þvegin heima, tvö og hálft tonn.
Stormsveipur: Á sólríkum logndögum með hægviðri
inn til landsins má heita algengt fyrirbæri að hitaupp-
streymi myndi smáhvirfilvinda, oftast litla og skaðlausa.
Miðvikudaginn 24. jiilí 1991, mjög hlýjan og sólríkan dag,
brá út af þessari reglu. Síðla dags á heimleið úr högunum,
sjáum við hvar óvenju sterkur stormsveipur þyrlaði upp
mold og sandi undan hægri vestangolu. Á leið sinni yfir
ána, hvítnaði hann skyndilega neðan til. Fyrirbærið minnti
á skýstrokkana sem stundum eru sýndir í sjónvarpi. Sveip-
urinn var um 40-60 m á hæð og sýndist stefna nærri búð-
unum okkar. Við biðum því í ofvæni. En tjöldin stóðu og
hann fór sína leið. Skondið var að sjá hann tvístra kinda-
hópi austur á bökkunum við Gestreiðarstaðakvísl.
Eitt og annað krota ég í dagbækur. Hina umtöluðu dag-
setningu 11. sept. yfirgáfum við heiðina haustið 1996. Þá
skrifaði ég eftirfarandi:
11. sept. ‘96: Hægur vestan og léttskýjað. I gærkvöldi
gengum við frá 260 kg af grösum á kerrunni og undir-
bjuggum heimferð úr Grunnavatnsdal. Eftirminnilegt að
vera úti í ljósaskiptunum og fylgjast með gargandi gæsa-
hópum að æfa brottflugið. Svanirnir á Vilborgarhlaupi voru
háværir í morgunsárið. Við tökum hústjaldið niður og
ökum áleiðis til Egilsstaða. Skreppum í Hallormsstað, tín-
um rifsber og sveppi. Sáum dálítið af stikilsberjum, stálum
tveimur! Gistum hjá Dísu og Guðmundi (frændfólk á Eg-
ilsstöðum).
Nokkur orð um fjallagrös
Fjallagrös eru fléttutegund, sveppur og þörungur, sem vex
víða um heim. í Evrópu og víðar hafa þau verið notuð til
meðala- og matargerðar í tonnatali öldum saman. Hér á
landi hlutfallslega enn meira. Viðtöl við fólk hvaðanæva af
landinu leiða í ljós, að víða voru stórir flekkir þurrkaðir og
snúið í eins og um hey væri að ræða. Jón Markússon í
Eskifelli átti grös í tveimur stafgólfum í geymslu sinni (um
50-100 kg) samkvæmt dagbók séra Jóns á Stafafelli frá
1900. Ég giska á að hér á landi hafi verið tínd 10-30 tonn
af fjallagrösum árlega snemma á 20. öld.
Yfirleitt eru fjallagrös mjög seinsprottin, vaxa um
5-10% á ári. Þó mun hraðar þar sem hæfilegt áfok er. T.d.
höfum við tínt grös með góðum árangri þrisvar sinnum á
sama staðnum á 11 árum, en þar voru sérstök vaxtarskil-
yrði. Víðast þarf að bíða eftir nýrri „uppskeru” í meira en
áratug eða áratugi.
Yfirleitt högum við tínslu þannig að eftir verður dreif
um 10-20%, en þau grös vaxa mun hraðar eftir grisjun.
Ástæðan er líklega sú, að dreifin liggur flöt og tekur meira
á sig af tilfallandi næringu, nýtur meiri birtu og er lengur
rök.
Ég hef komið á 9 af 16 eyðibýlum á Jökuldalsheiði, en
engin grös er að finna í næsta nágrenni þeirra. Ástæðan lík-
lega, að þar var svo gjörtínt að ekkert var eftir. Ein undan-
tekning er á þessu. í Éindaseli eru fjallagrös alveg heim að
tóftabrotum, en þar var bara búið í eitt ár og enginn liðlétt-
ingur á heimilinu til að dunda sér við tínslu.
Á síðustu árum nýta hreindýrin mest grasalandið. Rann-
sóknir sýna að fléttur eru um helmingur af fæðu í maga
hreindýra sem felld eru í grasalandi, eftir lauffall. Sam-
kvæmt þessum rannsóknum hefur hreindýrahjörð, 400-600
dýr, í vetrarkrafstri á Jökuldalsheiði árið 1995 étið yfir 150
kg af fjallagrösum á dag!
Hérlendis eru til margar tegundir fjallagrasa. Sums stað-
ar vaxa þau svo þétt að lítið er af öðrum gróðri. Baráttan
um birtuna í algleymingi og þar ber líka mest á ýmsum
sjúkdómum sem herja á fjallagrös og ég kann ekki að
nefna. í „Kvíslarhaga” í Kollseyrudal var svo mikil óværa
á sumum þembunum að ég sá mig um hönd og henti „upp-
skerunni”. Ári síðar var óværan horfin af því sem eftir var.
Ég ályktaði svo, að við aukið lífsrými hefði grösunum tek-
ist að hrista af sér óværuna. Norður á Melrakkasléttu herja
allt aðrir sjúkdómar á grösin og mest þar sem þau eru þétt-
ust. Við óvísindalegar rannsóknir mínar þar, virtist mér að
um 5% grasanna væru að veslast upp.
<~Xeinwi/ ðW c(?jíslaso4i
Höfn
8