Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Blaðsíða 36

26
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
verða gædd andlegu lííi, en líf mannsins óvirt og gert að heimsku
efniskenndu afli. Þessi andstæða milli iSnaSar nútímans og vísinda
annars vegar, og örbirgðar nútímans og hrörnunar hins vegar, þessi
andstæða milli framleiðsluafla og þjóðfélagshátta vorra tíma er
áþreifanleg, ómótmælanleg staðreynd.“
A þessa lund orðaði Karl Marx inntak þeirrar kreppu, sem
lagðist að landi hins borgaralega þjóðfélags í hinni fyrri heims-
styrjöld og hefur haldið því síðan í kuldagreipum sínum, án mildi
og miskunnar. En því fór fjarri, að kynslóð sú, sem var vopnfær
1914 gerði sér nokkra grein fyrir þeim tímaskiptum, sem fóru í
hönd. Hermennirnir, sem gengu blómum skrýddir í síðsumarssól
til vígvallanna, hrópuðu til kvenna sinna, að þau mundu drekka
skál sigursins um næstu jól. Og hinir reyndu gráskeggjuðu öldung-
ar í stjórnardeildum og herráðum höfðu bókstaflega enga hugmynd
um gang styrjaldarinnar, atvinnuleg og fjárhagsleg viðfangsefni
hennar. Hernaðarsérfræðingarnir gerðu sér enga grein fyrir lilut-
verki því, sem þessi styrjöld mundi leggja þeim á herðar. Og loks
mátti telja þá menn á fingrum sér, sem skildu til hlítar eðli þess-
arar styrjaldar, sögulegt inntak hennar og stöðu í þróuninni. Kyn-
slóðin frá 1914 stóð jafn skilningslaus gagnvart þessum ægivið-
burði aldar sinnar og frummaður Evrópu andspænis fimbulvetri
ísaldarinnar.
En á sama hátt og frummaðurinn óx að vizku og afli í baráttunni
við ísinn og hretin, vitkuðust afkomendur hans í fjögra ára skot-
grafavist heimsstyrjaldarinnar. Blekkingarnar og tálsýnirnar, sem
hin friðsamlega þróun velmegunar og öryggis hafði alið á í vit-
undarlífi mannanna í lok 19. aldar og upphafi hinnar 20., gengu
veg alls hjóms. Veruleiki hins borgaralega þjóðfélags birtist nú
mönnunum í allri sinni nekt. Þegar menn horfast í augu við dauð-
ann í fjögur ár, varpar lífið af sér lörfum mælginnar, hinnar arf-
helgu lygi kennslubókanna. Og því lengra sem leið á styrjöldina
sannfærðust æ fleiri hermenn um það, að mannslífunum var í þess-
ari styrjöld sóað til þess eins að leysa meginviðfangsefni auðvalds-
skipulagsins: viðfangsefni gróðans.
Fyrsti árangur þessa dýrkeypta skilnings var rússneska byltingin.
í Rússlandi reis upp róttæk og lýðræðissinnuS alþýðuhreyfing, af