Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Side 81

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
71
var einn af fjeim, er litu siðferÖilegum sjónum á stríðið, og hann var alltaf
að spyrja: eru mennirnir svona illir, svona langt hraktir af vegi dyggðanna?
Og svörin urðu eftir því. I Ströndinni: „Við erum allir sjórekin lík.... sjó-
rekin lík — á — strönd lífsins." I Sælir eru einfaldir: „Verið góðir hverir
við aðra.“ Sú bók er rituð 1919, og þetta er boðorðið, sem höfundurinn er
að reyna að byggja á von sína um frið. En hann kunni ekki að spyrja nema
siðgæðislega, og svarið hlaut að verða siðgæðislegt, hve þarnalegt sem okkur
virðist það nú. Og hversu nærri sem hin botnlausa siðspeki var komin því að
leiða Gunnar út í örvæntingu, átti hann næga heilbrigði í skapgerð sinni og
uppeldi til að rísa til andspyrnu. Enn varð hann að byggja sér nyjan heim
til að geta lifað. Hann leitaði í kringum sig að vopni og verju gegn þeirri
bölsýni, er styrjöldin ól, að illska og spilling væri að granda mönnunum. Og
þá er það, að honum finnst sitt eigið líf, öll reynsla sín sjálfs, allt líf þjóðar
sinnar, eins og hann kynntist því í uppvextinum, vera sterkust mótmæli gegn
þessum dómi yfir mönnunum. Og hann tekur að rita, ekki sögu sjálfs sín
fyrst og fremst, heldur sögu þess fólks, er hann hafði kynnzt, og leiðir það
sem vitni fram fyrir heiminn til sönnunar því máli, er hann vill flytja, að
lífið sé fjölbreytni og fullt unaðar og manneðlið heilt við rótina. Og hann tal-
ar frá hjartanu í fullri vissu þess, að hann sé að j'ita „sannleikann um lífið“.
Þannig er Kirkjan á fjallinu andsvar við heimsstyrjöldinni miklu. Hún
hafði boðskap að flytja heiminum. Boðskapurinn er þessi: mannkynið á von;
mín reynsla, mitt fólk er sönnun þess.
Og þegar skáldið fór að rita bókina, öðlaðist það nýja reynslu: mynd Is-
lands brá upp í óvæntri birtu og fólkið heirna varð lifandi í minni þess, svo
undarlega skýrt í fasi, jafnvel tal þess, hreimur og þys barst að eyrum. Því
að hér kom fleira til: örlög Gunnars sjálfs sem rithöfundar á danska tungu,
skálds, er tregaði þjóð sína djúpum harmi, hafði sætt þungum ákærum, fannst
ef til vill sjálfum hann hafa brugðizt þjóð sinni. Vegna alls þessa reis mynd
Islands enn skærari fyrir sjónum hans, og hann sá örlög þess og sín eigin
fléttuð saman og hin sterku eðlistengsl sín við þjóðina.
Kr. E. A.
Sýnt í tvo heimana
HÚSAGERÐ Á ÍSLANDI. Guðmundur Hannes-
son samdi. Reykjavík, 1942.
IÐNSAGA ÍSLANDS. I.—II. bindi.
Ritstjóri Guðm. Finnbogason. Reykjavík 1943.
VIÐFJARÐARUNDRIN. Fært hefur í letur Þór-
bergur Þórðarson. Reykjavík, 1943.
Bók Guðmundar Hannessonar (IV + 317 bls. auk mynda á sérstökum blöð-
um) er með merkustu sögulegum ritgerðum, sem birzt hafa hér á landi hin