Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Síða 35

ÞORGEIR HÁVARSSON
menntasögunni í Nordisk Kultur er byggð á
sömu rannsóknum og þeim, sem lágu til
grundvallar formálanum í Isl. fornr. VI. Eg
get ekki skilið, af hverju texti M og H þarf
endilega að vera meira og minna hreinsað-
ur, því sé sagan skrifuð kringum 1200, þá
er ekki ýkja langt þar til Snorri skrifar Eglu
(?) og Olafs sögu helga, ef til vill um tutt-
ugu ár, og sýnist sögustíllinn þar ekki vera á
sérstöku gelgjuskeiði; mér finnst ekki á-
stæða til að ætla, að Snorri hafi hyggt hann
upp frá grunni. Er of djúpt í árinni tekið,
þó gert sé ráð fyrir, að mönnum kringum
1200 hafi verið orðin alltöm hin hlutlæga,
knappa frásögn, úr því leiðin var þegar
mörkuð, þar scm eru rit Ara?
Auk þess hangir skoðun Nordals á þeim
bláþræði, að sagan hafi geymzt óbrengluð
hjá munkunum á Þingeyrum í 170 ár, eða
frá því fyrir 1220 og allt fram til 1380, að F
er rituð. Þetta er satt að segja liæpið, úr því
Nordal segir sjálfur, að munkarnir hafi
hreyft við textanum og sett inn nafn yngra
biskups í stað eldra, þar sem rætt er um
skálann á Reykhólum. Vökin, sem reynt er
að halda opinni til sönnunar því, að klaus-
urnar séu ekki viðhætur, er líka harla þröng.
I Nordisk Kultur segir Nordal: „Kun i det
kloster, hvortil en afskrift af sagaen synes at
have fundet vej, da den var nylig forfattet,
og hvorfra skriveren af F har faaet sit for-
læg, fandt man smag i disse stykker, saaledes
at den gamle tekst blev hevaret uden radi-
kale ændringer“ (Nordisk Kultur, Bd. VIII,
hls. 238).
Með þessurn orðum lætur Nordal í ljós
þá skoðun, að innan klausturmúranna á
Þingeyrum hafi ríkt sérvizkuleg hetjudýrk-
un, sú sama og birtist í „klausunum“. Mér
finnst því jafn-nærtækt að ætla, að „klaus-
urnar" séu afsprengi þess andrúmslofts eins
og hitt, að það hafi haldið verndarhendi
sinni yfir þeim, ekki sízt vegna þess, að Nor-
dal segir: „Líklega hefur Fósthræðra saga
verið skrifuð upp oftar en einu sinni af
Þingeyramunkum milli 1210 og 1380. Hand-
rit slitnuðu og gengu úr sér, svo að þau
þurfti að endurnýja." (Isl. fomr. VI, bls.
LXXVI).
Þó staðir svipaðir „klausunum" hafi ekki
fundizt í yngri sögum, sannar það vitaskuld
ekki neitt. Munkar, hvort sem var á Þing-
eyrum eða annarstaðar, gátu jafnt á 13. öld
sem 12. haft aðgang að latneskum lækninga-
doðröntum og þvíumlíku, en í „klausun-
um“ þykist Nordal kenna áhrifa frá slík-
um bókmenntum.
Eg hef verið svona langorðui um þessar
svonefndu „klausur“ vegna þess að þær
koma mjög við sögu Þorgeirs og hafa að
mínu áliti djúptæk áhrif á þá hugmynd, sem
lesandinn fær um persónuna, allt eftir því,
hvort þær eru teknar með í reikninginn eða
ekki. Séu þær álitnar tilheyra sögunni, efni
þeirra, þ. e. hetjudýrkunin, talin ein af
stoðunum undir innri gerð Þorgeirs sem
persónu, verður sagan að mínu áliti sjálfri
sér sundurþykk og ósannfærandi. Vík ég að
því nú innan skamms. Þetta atriði eitt finnst
mér nægja til að sanna, að þær hljóta að
að vera kæruleysislegt kák einhvers skrá-
setjarans, en ekki teknar með, þegar grunn-
urinn var lagður að sögunni. Eins og sagan
er prentuð, með M sem aðaltexta og síðan
II, eru tveir Þorgeirar í sögunni, allt eftir
því hvort „klausurnar" fá þar einhverju að
ráða eða engu. Annar er í dúr elztu sagn-
anna: blönduð manngerð, gædd jákvæðum
og neikvæðum eiginlcikum, tiltölulega raun-
sæ. Hinn er í hreinum hetjusagnatón, algóð-
ur, alfullkominn, — fyrirmynd.
II
1
Mönnum kemur saman um, að breytingar
verði á söguritun Islendinga varðandi af-
stöðu liöfundanna til efnisins, þegar líða
25