Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Síða 38

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
af aljiýðu eða ekki. Lýsingar þessar eru
oftast svo stuttar og hver annarri líkar, að
jiær vekja enga sérstaka eftirtekt lesenda.
Þyki höfundi aftur á móti hið venjulega
„mikill ok sterkr" ekki nægja um menn
og bæti við t. d.: „heldr nefljótr, jarpr á
hár og fór vel“ eða „svartr á hár ok sveipr
í hárinu“ eins og þeim Hallfreði og Kor-
máki er lýst, þá vekja lýsingarnar strax at-
hygli.
Lýsingin í upphafi er síðan endurtekin
lítið breytt einu sinni eða tvisvar, stundum
oftar, í sögunni og eftir vissri reglu: I
fyrsta lagi, ef hetjan slendur á tímamótum,
býr sig undir að vega mann eða kemur úr
aðför, fer utan eða þess háttar og síðan
þegar hún fellur. Má h'ta á þá endurtekn-
ingu sem einskonar eftirmæli, og er hún
oft ýtarlegri en fyrri lýsing að því er afl
og vöxt snertir, því að ]iá er horft yfir ævi-
ferilinn, hetjudáðirnar. (Dr. A. Hruby: Zur
Technik d. isl. Saga, Wien 1929).
Birni Hítdælakappa er t. d. lýst aðeins
tvisvar. I fyrsta kafla sögunnar þannig:
„Bjöm var snimma mikill vexti ok rammr
at afli, karlmannligr ok sœmiligr at sjá.“
— Eftir allan þvæling hans í útlöndum,
j)ar sem hann leikur m. a. hlutverk Sigurð-
ar Fáfnisbana, og eftir deilur hans og ótal
víg heima, er honum allt í einu lýst síðast
í sögunni, daginn sem hann gengur upp í
fjöll að raka hross og í opið ginið á bana-
mönnum sínum, tuttugu og fjórum talsins:
„Björn var mikill maðr vexti ok vænn ok
freknóttr, rauðskeggjaðr, skrúfhárr ok
dapreygðr ok manna bezt vígr.“
Svona miklu ýtarlegri lýsing í sögulok
er óvenjuleg og gæti stafað af j>ví, hve
sundurlaus sagan er að gerð og anda.
Þegar höfundar lýsa einhverri persónu f
upphafi er það að vísu gert með fáum
dráttum, en þó þannig, að ekkert, sem
snertir persónuna síðar í sögunni, kemur
að óvörum. Lýsingin er sá samnefnari, sem
allar hinar ólíku gerðir hennar og tilsvör
eru látin ganga upp í fyrr eða síðar.
Stundum ber svo lítið á þessu, að mönnum
sést yfir, þegar það gerist.
Þó að þessu sé þannig farið, er ekki um
neina fullgilda mynd af söguhetjunni að
ræða, fyrr en búið er að athuga gerðir
hennar og öll viðbrögð nákvæmlega, og
hún er í rauninni dreifð út um alla sög-
una; höfundur sýnir ef til vill með hverju
nýju samtali aðrar hliðar á skapgerð henn-
ar en fyrr var búið að varpa ljósi á. Oft
er þetta gert með mjög íáum orðum, og
síðan er persónan kannski aldrei látin tala
á svipaða leið.
Til þess að hægt sé að kynnast Þorgeiri
Hávarssyni heldur höfundur fimm dyrum
opnum: hann lýsir honum lítilsháttar að
útliti, liann minnist á skapgerð hans, í
þriðja lagi lætur hann manninn lala stund-
um, liann lýsir því, hvernig liann vegur
menn og í fimmta lagi, hvernig hann
bregzt við ýmsum aðstæðum. Þannig er
persónan eins og flatamiynd; verður til,
sé dregin lína milli þessara fimm punkta.
Lýsingar á útliti. Þorgeiri er þannig lýst
í upphafi, bls. 123: „Hann var bráðgörr
maðr ok mikill vexti ok sterkr ok kapps-
fullr ...“ Áður en liann vegur mann í
fyrsta skipti, er honum þannig lýst, bls.
128: „Mikill var hann vexti ok drengiligr
í ásjónu, rammr at afli.“ Þegar hann fer
utan lætur höfundur Ólaf konung segja, er
jieir heilsast, bls. 159: „Þú ert mikill rnaðr
vexti ok drengiligr í ásjónu."
Þetta er allt, sem um útlit Þorgeirs
stendur í sögunni. Verður ekki sagt, að
hér sé um skýra mynd að ræða; skoða
verður orðalagið: bráðgjör, mikill og
sterkur sem myndamót, þ. e.: hér er ufn
að ræða hugmynd fornmanna um karl-
manninn, sérkenni einstaklingsins sitja á
hakanum. Þetta minnir óneitanlega á tízku-
teikningar blaða nú á dögum, þar sem allt