Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Síða 87

UMSAGNIR UM BÆKUR
sem er af líkum toga, en gjarnan mætti
hann spreyta sig oftar á verkefnum sem
þessu. Ég hef trú á honum til þeirra hluta;
ég held þetta sé skáldgáfu hans þekkur
farvegur. Og ekki er til lítils að vinna:
Fjalla-Eyvindur, Svartfugl og Gerpla standa
hvert á sína vísu fótum í þjóðsögu og lands-
sögu, og þær tvær verða ekki ævinlega aS-
greindar.
En áfram skal haldiS. „Tvær sögur“ er
hýsna smellinn tilbúningur, prýðilega gjald-
geng saga hvar sem væri. „Andóf í þraut“
fór aftur á móti fyrir ofan minn garS og
neSan, og mig grunar, aS fleirum reynist
örSugt aS stilla þar inn á rétta bylgjulengd.
— „ÁnamaSkar“ er góS saga og þolir vel
nýjan lestur eftir langa hvíld. Karskir
strákar eru yndi Jóns Dan og eftiriæti. —
„Hin eilífa barátta" er sérkennileg um
margt. Hún er í rauninni ævintýri og um
leiS dæmisaga eins og góSra ævintýra er
vandi, óháS staS og stundu. Þessvegna
kann ég illa viS tíma- og staSarákvörSun í
npphafi máls. — SíSasta sagan heitir „JörS
í festum", hressileg og blátt áfram, en
varla meS þeim beztu í bókinni.
ÞaS, sem mesta athygli vekur aS loknum
lestri, er fjölbreytni viSfangsefnanna. Þetta
er ekki hversdagsleg bók og líklega er erfiS-
ara aS spá um framtíS hennar og langlífi
en margra annarra. Þessi höfundur leynir
á sér. ÞaS má mikiS vera, ef hann á ekki
eftir aS spretta eftirminnilega úr spori.
Menn gefa bókum sínum, ekki síSur en
börnum, undarieg nöfn. „Þytur um nótt“
fer aS vísu vel í munni, en ekki veit ég,
hvaS vakaS hefur fyrir höfundinum meS
nafngiftinni umfram þaS. Einhvers staðar
aftantil og utantil í huga lesandans skýtur
Jóhann Jónsson upp kollinum:
„Á leiS minni aS vísu ég voriS sá,
kvaS vindur um nótt.“
Þórarinn GuSnason.
Björn Þorsteinsson:
Islenzka skattlandið I
Heimskringla 1956.
Tímabilið frá 1262 til 1400 er um marga
hluti eitthvert merkasla skeiSiS í sögu
Islendinga, og ekki sízt vegna þess, hve
lítil áhrif hin nýja stjómskipan virSist
hafa haft á hugmyndir fslendinga. Þótt
þjóSin hefSi játazt undir yfirráS eriends
konungs og gyldi honum þunga skatta, þá
virð'ast IffsviShorf íslendinga hafa veriS
furSu lengi aS breytast. íslenzkar hug-
myndir um mannréttindi, siSferSi, löggjöf
og menningarieg verSmæti stóðu á fomum
merg, enda fara þær ekki aS hröma vem-
lega fyrr en mannfalliS í SvartadauSa
liafSi lamað' þrótt þjóSarinnar. Áhrif hinn-
ar alþjóSlegu kirkju á hugsunarhátt þjóS-
arinnar em á sömu lund takmörkuS á
þessu tímabili. íslenzka þjóSkirkjan fékk
þegar í upphafi sérstakan blæ, heiSnum
hugmyndum og andlegum verSmætum var
ekki fleygt jafnmiskunnarlaust á glæ og
sums staSar annarsstaSar. Islenzk kristni
varS þjóSleg, sprottin upp af innlendri
reynslu og erlendum kenningum, en þessi
samruni átti ríkan þátt í viSnáminu gegn
norskum konungum og kirkjuvaldi.
Lífsseigla fomra hugmynda kemur skýrt
fram í íslenzkum bókmenntum. ViS þurf-
um ekki annaS en líta á Egils sögu, sem
var samin snemma á 13. öld, til aS skilja
órofiS samhengi frá hugmyndum 10. aldar.
Höfundur sögunnar notar kvæSi Egils af
svo miklum skilningi, aS viS getum naum-
ast efazt um, aS lífsskoSanir beggja hafi
átt mikiS sameiginlegt. Njála er skrifuS,
þegar hin nýja stjómskipun hafSi ríkt um
skamma hrfS og sýnir aS vísu meiri kristi-
leg áhrif, en allt um þaS er hugmynda-
heimur hennar fyrst og fremst íslenzkur
og ólíkur öllu, sem tíðkaSist þá meS öðr-
um þjóSum heims. Jafnvel yngstu íslend-
77