Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Page 98

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ritun“: Ljósvetninga saga er samin af Þórð'i
syni Þorvarðs úr Saurbæ og er tilgangur
hans að rétta hlut föður síns sem hlotið
hafði illt eftirmæli í Þorgils sögu skarða,
og um leið að níða Þorvarð Þórarinsson í
gerfi Guðmundar ríka. „Sem svar við níð-
ritun hans eru þeir Saurbæjarfeðgar Þor-
varður og Þórður húðstrýktir í Njálu undir
nöfnunum Valgarður og Mörður ..
Höfuðröksemdirnar virðast álitlegar, en
þó verður því varla neitað að hér sé að
minnsta kosti einn veikur hlekkur í keðj-
unni. Níðið um Þorvarð Þórarinsson á að
vera hefnd fyrir illmælið um nafna hans í
Saurbæ í Þorgils sögu, en sá er hængur á
að engan veginn er víst að upptök óhróð-
ursins beri .að rekja til Þorvarðs Þórarins-
sonar, þótt B. G. leiði að því nokkurar lík-
ur. Ummælin eru þessi: „Hann þótti vera
nokkuð óheill og illráður,“ — og augljóst
er af samhenginu að höfundur Þorgils sögu
vill gefa í skyn að Þorvarður úr Saurbæ
hafi ráðið nafna sínum það óheillaráð að
drepa Þorgils. Hér er að sjá sem höfundur
Þorgils sögu vitni í almannaróm, eins og
B. G. tekur sjálfur fram fyrr í þessari rit-
gjörð (157. bls.). Hitt er annað mál að sú
hugmynd að Þorvarður Þórarinsson hafi
afsakað sig við frændur Þorgils skarða með
rógburði og óheillaráðum nafna síns úr
Saurbæ, gæti vel verið rétt.
I rauninni er hugmynd Barða heitins um
tilefni Ljósvetninga sögu og síðan Njálu
mjög svo eðlileg. Auðvelt er að hugsa sér
hvernig Þórði Þorvarðssyni úr Saurbæ,
(tengdasyni Sturlu Þórðarsonar) hafi verið
innanbrjósts eftir lestur illmælisins um föð-
ur sinn í Þorgils sögu skarða. Nú á tímum
myndi maður í Þórðar sporum andmæla
óhróðrinum með grein í blaði eða tímariti
eða jafnvel semja og gefa út á prent ævi-
sögu föður síns (eða þess vandamanns eða
vinar sem í hlut ætti, — eins og alþekkt
dæmi er um). Nú mundum við helzt kjósa
að Þórður hefði valið þann kost að rita
ævisögu föður síns sem hefur verið merkis-
maður; ekki hefði verið ónýtt að eiga slíka
sögu úr Eyjafirði á 13du öld. En nú er
þess að gæta, — ef hugmynd Barða hcitins
er rétt —, að höfundi Ljósvetninga sögu
virðist hafa verið jafnvel enn meira áhuga-
mál að hefna sín á Þorvarði Þórarinssyni
en rétta hlut nafna lians úr Saurbæ. I Þor-
gils sögu skarða liafði Þorvarði Þórarins-
syni verið reist slík níðstöng að varla varð
rækilegar að unnið með nýrri lýsingu á
frændamorðinu að Hrafnagili. Auk þess
gat ef til vill virzt vafasamt að níða einn
mesta valdamann landsins umbúðalaust;
þótt höfundur Þorgils sögu teldi sér óhætt,
er ekki að vita hvort Þórður gat talið sér
fært að fara þá leið, — ekki sízt þegar að
því er gáð hvers konar níð hann hafði í
huga.
í næstu ritgjörð, Gervinöfn í Olkofra
þætti, kemur í ljós að Barði heitinn hefur
litið svo á að níðið um Þorvarð Þórarins-
son í Ljósvetninga sögu sannaði beinlínis
að orðrómur hafi verið um að hann væri
kynvilltur. B. G. tekur svo til orða: „Svo
sem ráða má af Ljósvetninga sögu hefur
kynvilluorðrómur um Þorvarð Þórarinsson
komizt í hámæli, er hann settist að á Grund
í Eyjafirði og hóf tilkall um mannaforræði
þar á slóðum" (215. bls.). Þótt B. G. liafi
fært að því miklar líkur að Þorvarður sé
horinn kynvillubrigzlum í gerfi Guðmund-
ar ríka í Ljósvetninga sögu, virðist of langt
gengið að fullyrða að þetta níð styðjist við
raunveruleika, — og nota þá staðhæfingu
síðan sem lið í röksemdafærslunni í rit-
gjörðinni um Ölkofra þátt. Jafnvel þótt það
væri algjörlega óvefengjanleg staðreynd að
tilgangur Ljósvetninga sögu höfundar hefði
verið að níða Þorvarð Þórarinsson, væri
ekki víst um raunverulegan kynvilluorðróm
um Þorvarð. I fornsögum og kvæðum eru
miirg dæmi um tilhæfulaus hrigzl og ekki
88