Tímarit Máls og menningar - 01.06.1960, Blaðsíða 10

ERLINGUR E. HALLDORSSON
Opin leið?
Tilraun til að skýra stöðu leikhússins í dag
eim sem skyggnist um í veröld
leiklistarinnar í dag hlýtur að
lærast að greina á milli tveggja ólíkra
viðhorfa til leikhússins. Annars vegar
eru þeir sem álíta lögmál leikhússins
óhagganleg (einsog heimurinn er
óhagganlegur!), lögmál sem verða
rakin til Aristótelesar gegnum Ibsen,
Shakespeare, Racine osfrv. Fyrir
þessa menn er sá vandinn mestur að
þrýsta efninu sem þeir hafa milli
handa inní þessar tilbúnu skorður,
skapa spennu, láta örlögin gægjast
fram osfrv. . . . Hins vegar eru þeir
sem trúa ekki að gömul form verði
endurtekin. Þeir afneita viðurkennd-
um lögmálum, þeir leyfa efninu að fá
formið sem það æskir, þeir telja
mikilsverðara að færa i orð það sem
býr í brjósti þeim, og í veruleikanum,
en að endurtaka. Fyrir þeim er leik-
húsið ávallt eitthvað sem hefur ekki
enn verið uppgötvað.
Ef við gerum ráð fyrir að skáld-
skapur sé ekki tilviljun, skáldskapur
leikhússins einsog annar skáldskapur.
ef við höfum öðlast þann skilning á
góðum skáldskap að í honum fái mál
raddir sem ríkja í brjóstum manna, í
veruleikanum, á hverjum tíma, og að
sæmd skáldsins felist einkum í trúfesti
þess sem þjónar, ef við höfum tileink-
að okkur þá heimssýn að maðurinn
eigi í nauðvörn, og að köllun skálds-
ins sé að verja hann, — þá hljótum
við líklega að álykta sem svo að síð-
ara viðhorfið sé réttara vegna þess
það styðst við efa og er því róttæk-
ara, vegna þess það hafnar skálka-
skjólum og er því heiðarlegra, vegna
þess það neitar að gleypa hið viður-
kennda sem heyrir til öðrum tíma . . .
I síðara tilvikinu hef ég sérstaklega
í huga Þjóðverjann Bertolt Brecht
(d. 1956), og frönsku leikskáldin
Eugéne Ionesco, Arthur Adamov,
Samuel Beckett1 (sem allir eru út-
lenskir að ætt þó þeir riti á franska
tungu, allir komnir af léttasta skeiði
1 Það er ekki rétt að þessir menn kalli
sig avantgardista. Allar slíkar nafngiftir ent
næstum umlantekningarlaust runnar frá
gagnrýnendum. Þeir liafa líka verið nefndir
absúrdistar, leikhús þeirra antithéátre osfrv.
152