Tímarit Máls og menningar - 01.06.1960, Blaðsíða 83

JOIIANNES UR KOTLUM
Flett tveim nýjum bókum
i
nda þótt samtímadómar — og raunar
allir dómar — séu meira eða minna
skeikulir, þá finnst mér einhvernveginn að
íslenzk ljóðlist standi nú í einkennilegum
blóma. En jafnframt er hún stödd í tvímæla-
lausum vanda. Frá öndvcrðu hefur hún ver-
ið tengiþráður andlegrar menningar í þessu
landi: eddur, dróttkvæði, helgidrápur, dans-
ar, sálmar, rímur, stökur — allt voru þetta
misjafnlega litar og fágaðar perlur á talna-
bandi aldanna, þar til hinn mikli kveðskap-
ur endurreisnar og frelsisbaráttu hefst á
nítjándu öld og verður meginafl í þjóðfé-
laginu allt fram á vora daga.
En svo skeður það með heimsstyrjöldinni
síðari að einskonar ragnarök dynja yfir hina
frumstæðu hjarðþjóð sem ætíð hafði bjarg-
að sál sinni á „ómi dýrra braga“ þegar líf
hennar var í hættu. I einni svipan stendur
snauður íslendingurinn í miðri hringiðu
vélknúinnar veraldar sem að vísu hefur upp
á marga gnótt og furðu að bjóða en er þó
haldin skelfilegum sjálfsmorðsótta. Tækni-
mögnuð heimsveðrin sópa æ fleiri börnum
landsins úr byggð í kaupstað — hin Ijóð-
rænu tákn sveitamannsins hörfa: fákur fyrir
bíl, lóa fyrir þotu, guð í alheimsgeimi fyrir
hnattskotum jarðarbúa. Oskiljanleg atóm-
vísindi rugla allar fyrri hugmyndir almenn-
ings um tilveruna. Nýríkir kotungasynir
gramsa í rústum hruninnar heimsmyndar og
leita bílífis í stað búsveltu feðranna.
I þessum sviptingum mikilla tímamóta,
þar sem „stynja dvergar fyr steindurum",
byltist nú íslenzk ljóðlist: kveðskapur
margra hinna yngri skálda er að miklum
hluta ragnarakakveðskapur, náskyldur
sjálfri Völuspá í eðli sínu, enda þótt tján-
ingarmátinn sé að vonum annar.
Hver tíð krefst sinnar túlkunar.
Ég hef áður í þessu límariti (Um íslenzka
ljóðlist, 2. h. 1959) vikið nokkuð að því —
sem raunar er alkunna — hvernig skáld-
inenntin var ævinlega því frjálsari sem
tengslin við umheiminn voru nánari, en
sneið sér á hinn bóginn því þrengri stakk
sem einangrunin olli meiri kyrrstöðu. I
síðastliðna liálfa aðra öld hefur hún öðrum
þræði verið að leita sér aukins svigrúms,
enda þótt flest skáldin hafi að einhverju
leyti virt ljóðstafi og rím. En síðustu ára-
tugina hefur ægiþensla heitra og kaldra
stríða ekki rúmazt í skorðum bundins máls.
Ragnarök aldarinnar hafa blátt áfram
sprengt af sér allt mærðartimbrið um sinn.
En vegna þess hve ljóðlistin á sér djúpar
rætur í þjóðlífinu hefur þessi staðreynd
leitt af sér ótrúlega sterka spennu milli
tveggja kynslóða með gerólíka reynslu:
bóndans með kvöldvökur sínar að baki og
borgarbúans með sjónvarpið í aðsigi. llins-
vegar veldur þróunarhraðinn því að farveg-
ur þessarar spennu er mjög á reiki og það
svo að jafnvel takmörk stétta og stjórnmála-
skoðana virðast þar litlu ráða.
Harðsnúnustu málsvarar eldri kynslóðar-
innar telja að ungu skáldin séu að svíkja
TÍMAIIIT MÁLS OG MENNINCAR
225
15