Tímarit Máls og menningar - 01.06.1960, Side 71

STYRJALDIR OG VIÐSKIPTAFRELSI
í hítir hinnar fámennu og aljijóðlegu
klíku, sem á hankana, jarðirnar og
framleiðslutækin um víða veröld, en
að nýta gjafir jarðarinnar til and-
legra og líkamlegra hagshóta fyrir
mannkynið allt.
Ríki nútímaauðvaldsins samþykkja
aldrei afvopnun af frjálsum vilja. Því
vígbúnaðurinn gefur af sér hreinan
arð með því að örva heimamarkaðinn
og veitir jafnframt öryggi gegn ásælni
keppinautanna á erlendum mörkuð-
um, og er ennfremur undirbúningur
að nýskiptingu nýrra markaða.
En styrjaldir eru ekki handarverk
guðs eins og jarðskjálftar og flóð.
Þær eru ekki náttúruhamfarir. Styrj-
aldir verða ekki greindar frá fram-
leiðsluháttum auðvaldsskipulagsins,
og mannkyninu mun aldrei takast að
losa sig við annað tveggja, án þess að
varpa hinu fyrir borð um leið.
í ágúst 1871, þegar helmingur Par-
ísarborgar lá í rústum, og blóði fimm-
tíu þúsund byltingarsinna var skol-
að af strætum borgarinnar, hét hinn
nýkjörni forseti lýðveldisins, Adolphe
Thiers, stórmennum Evrópu, að ör-
eigunum skyldi aldrei framar takast
að spilla friði borgarastéttanna, þar
eð hann, með eigin höndum, hefði
kyrkt anda byltingarinnar í eitt skipti
fyrir öll.
Tæpri hálfri öld síðar varð mann-
kynið vitni þess, að þessi sami andi
vaknaði til nýs lífs, Jiegar rússneska
keisaraveldið, eitt tröllauknasta virki
afturhaldsins, hrundi til grunna. Það
var mikið áfall, sem raskaði sálarró
manna meir en dæini voru til síðan
Danton fleygði konungshöfðinu í
andlit hinna púðruðu émigrés. Vofa
frönsku kommúnunnar var á kreiki í
rangölum sögunnar. Fyrsta lýðveldi
sósíalismans var risið af grunni.
1917 glæddist ný von í mörgu
þreyttu hjarta. Ótrúleg þolinmæði
hinna undirokuðu var loks á Jirotum,
fullyrti Rolland. Það sauð upp úr katl-
inum. Nú var almenningur farinn að
gera sér ljóst, að hann hafði verið
hafður að ginningarfífli. Andleg stór-
menni, sem höfðu látið margra ára
múgsefjan og móðursýki stinga sér
svefnþorn, vöknuðu hver af öðrum
og beindu sjónum að nýju yfir landa-
mæri þjóðanna. Meðal allra Jijóða
heims gætti dulins óróa, eins og þeg-
ar jötunn hreyfir sig í svefni. Þær
voru að vakna. Það glamraði í hlekkj-
unum, sem á þær höfðu verið lagðir.
í fjarska kváðu við „þung axar-
högg Leníns“. Romain Rolland, eini
maðurinn sem tekizt hafði að bægja
hatrinu frá hjarta sínu, náði nú aftur
áheyrn manna, jafnvel í skotgröfun-
um. Hann flutti þeim boðskapinn um
mannúð og bróðurkærleika, sem
kirkjan hefði átt að prédika. Hann
reyndi að sprengja járnharða skel
hatursins, sem læsti sig um meginland
213