Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 64

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sem lýtur ekki lögmálum kaldrar rökhyggju. Mjög eftirtektarvert er það jafn-
vægi sem tengir inntak þess og form í órjúfanlega heild. Minnir það óneitan-
lega á ósnortin fyrirbæri náttúrunnar (hugsum okkur stein til dæmis). Virðist
liggja beint við að álykta að ljóðið í sinni „hreinustu“ mynd svo sem hér hef-
ur verið lýst, liggi nær hinu upprunalega, hinu náttúrlega, hinu ótilgerða en
aðrar ljóðtegundir og sé þannig í eðli sínu ákjósanlegri tjáningarmiðill þeirr-
ar frumlægu einingar manns og náttúru sem nefna mætti einund. (Væri freist-
andi að fara nánar út í þá sálma með tilliti til túlkunargetu hins „hreina“
ljóðs á eðli mannssálarinnar — sem heldur þó áfram að vera sama ráðgátan
vegna skorts á samanburðarhæfri viðmiðun, sbr. C. G. Jung: The Undis-
covered Self, IV. kafli).
Segja má að meginhluti íslenzkra ljóða frá upphafi standi frásagnarljóðinu
miklu nær en andstæðu þess, hinu „hreina“ Ijóði. Frásagnarstefnan, epíkin,
hefur mótað flestan íslenzkan skáldskap allt frá dróttkvæðum og íslendinga-
sögum fram til okkar daga. Þannig er sá gamalerfði skilningur, að rökbundin
frásögn sé óhj ákvæmilegt atriði ljóðs, meginhindrun í vegi viðurkenningar á
hinni nýju stefnu sem nú gætir æ því meir í íslenzkri Ijóðlist og sem þiggur
ríkulegar af kraftáverkan hins andfrásagnarlega skauts í veröld ljóðsins en
löngum áður án þess þó að hætta sér of nærri hyldýpi tómhyggjunnar. Það
þarf ofurmannlegt þrek í slíkar köfunarferðir og óvíst að öðrum heppnist að
sinni það sem Steini tókst. Enda þörfin ekki eins brýn nú því að fengur hans
var mikill. „Tíminn og vatnið“ er sá gimsteinn meðal ljóða sem mun varpa
Ijóma sínum á skynjanaferli íslenzkra Ijóðskálda næstu áratugina, þeirra sem
vilja leggja fram sinn skerf til endurnýjunar og útfærslu á tjáningarmöguleik-
um íslenzkrar tungu í þágu ljóðþróunarinnar.
6
En er þá ekkert sameiginlegt með hinum andstæðu Ijóðtegundum? Vissu-
lega. Meginstoðir góðra ljóða til hvaða flokks sem þau teljast hafa ávallt
verið og eru: samþjöppun, myndvísi, hljómfegurð og gott málfar. Ef til vill
mætti nefna þessi atriði frumskilyrðin fjögur.
Af þessum fjórum skilyrðum er samþjöppunin að líkindum veigamest frá
sjónarmiði nútímaljóðlistar. í henni felst tvennt: hnitmiðun í orðavali og úr-
tak hugmynda. Án slíkra vinnubragða getur Ijóð ekki orðið til. Með réttri
samþjöppun nálgast tjáningin kjarnann jafnframt því sem hið ósagða öðlast
virkari þátt í ljóðinu. Er orsök þess sú, að allri tjáningu sem í er sannur veig-
ur eða kjarni, aukast merkingartengsl í réttu hlutfalli við samþj öppunina. Þó
334