Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 138

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
menntasögunnar eru handrit verkanna og
verkin sjálf. Sagan af Ormi Barreyjarskáldi
er týnd og tröllum gefin fyrir ævalöngu, og
Sigur'ður Nordal telur jafnvel vafasamt, að
hún hafi nokkru sinni verið skrásett, en
Hrómundarsaga Gripssonar segir hann, að
hafi varla verið færð í letur fyrr en á 14.
öld (t. v. r. 229). Texti fyrstu íslenzku
skáldsögunnar veitir okkur því enga vitn-
eskju um það, hvenær hún var á bækur
færð.
Hin ríkjandi kenning, að sögur hafi ver-
ið sagðar, en ekki lesnar, í Reykhólabrúð-
kaupinu, hvflir á þeim staðreyndum, að
engin handrit fornaldarsagna eru til vís-
lega eldri en 1300 og í frásögninni af brúð-
kaupinu segir skýrum orðum, að sögurnar
hafi verið sagðar, en ekki sagt, að þær hafi
verið lesnar. I málfræðiritgerð, sem flestir
telja samda um 1150 (Turville-Petre 1170
—1180), segir, að nú tíðkist hér á landi að
lesa og skrifa, og greinir höfundur, að menn
færi hér í letur: lög (hluti þjóðveldislag-
anna var skráður veturinn 1117—1118),
áttvísi (ættartölur e. t. v. með einhverjum
klausum um ævir einstakra manna), þýð-
ingar helgar (þ. á. m. heilagra manna sög-
iir) og „en spaklegu fræði, es Ari Þorgils-
son hefur á bækur sett af skynsamlegu viti“.
Um eða eftir miðja 12. öld virðist höfundi
málfræðiritgerðarinnar ókunnugt með öllu,
að fslendingar hafi skrásett sögur. Þegar
Hungurvaka, saga Skálholtsbiskupa, er
samin um eða laust eftir 1200, segir höf-
undur hennar, að á norrænu séu rituð lög,
sögur og mannfræði. Miðaldahöfundar voni
sjaldan mjög nákvæmir í framsetningu,
þess vegna ber að draga varlega ályktanir
af neikvæðum upplýsingum þeirra. Höf-
undur Ifungurvöku er kirkjunnar maður,
en hann gleymir að geta um allt það guðs-
orð, sem hafði verið þýtt og samið á nor-
rænu fyrir daga hans. Á sama hátt er hugs-
anlegt, að höfundur málfræðiritgerðarinnar
hafi ekki skeytt því að minnast á lygisögur
í upptalningu sinni. Vafalítið hefur honum
þótt lítið til þeirra bókmennta koma, jafn-
vel verið í nöp við þær. Vitnisburður þess-
ara manna um tegundir ritaðs máls eða
bókmennta á íslandi er því alls ekki algild-
ur og óyggjandi. Hins vegar eru það mjög
hæpin vinnubrögð að geta þessara atriða
að engu í riti um sagnaskemmtun íslend-
inga, einkum þegar það fjallar talsvert um
upphaf sagnaritunar. Gegn rökum þeirra,
sem telja að söguritun á íslandi hafi ekki
hafizt að marki fyrr en seint á 12. öld, teflir
Hermann einkum fram fullyrðingum um
eðli og lögmál ritaðra sagna og munn-
legrar sagnalistar, en þær eru fremur létt-
vægar, af því að hann gerir litla grein fyrir
þeirri eðlisfræði og lögmálaskrám. Her-
mann er margfróður um menningarsögu og
bókmenntir þjóða, en í þeim fræðum munu
finnast dæmi þess, að menn sömdu eða
settu saman sögur, þótt þeir færðu þær ekki
í letur. Af slíkum hliðstæðum verður þó
ekkert fullyrt um vinnubrögð fyrsta íslenzka
sagnaskáldsins, en Hrólfi frá Skálmarnesi
ber tvímælalaust sá heiðurstitill. Helztu
fræðimenn íslenzkrar bókmenntasögu full-
yrða, að Ilrólfur hafi sagt sögu sína bókar-
laust og söguritun hefjist ekki hér á landi
fyrr en nokkru eftir daga hans eða eftir
miðja 12. öld, og þeir grundvalla þá skoð-
un sína á ákveðnum rökum. Hermann full-
yrðir hins vegar, að Hrólfur hafi lesið af
bók, og kippir þar með ritöld íslenzkra
sagna fram til ársins 1119, en því miður ger-
ir hann litla tilraun til þess að hnekkja rök-
um bókmenntafræðinganna okkar. Kenning
Ilermanns verður sennilega aldrei sönnuð
beinum rökum, því að ólíklegt er, að forn-
aldarsagna-handrit frá 12. öld eigi eftir að
koma í dagsljósið. Hins vegar bendir sumt
til þess, að kenningar bókmenntafræðing-
anna um upphaf íslenzkrar sagnaritunar
hvíli ekki á jafntraustum grunni og þeir ef
408