Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 126

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
tinnar ný, nng tónskáld, fulltrúar nýrrar
tfðarstefnu að sínu leyti eins og atómtón-
skáld nútímans, meS nýja mishljóma, um-
byltandi hljómasambönd og tónakerfi hálfu
„djarfari“ en allt það, sem áður hafði
„djarfast" heyrzt í þessu efni. Og enn rís
almenningseyrað til andstöðu við þessa
framsæknu fulltrúa hins nýja tíma. En hér
fer sem fyrr. Fulltrúar nýja tímans sigra að
sjálfsögðu, almenningseyraS verður undan
að láta, sætta sig við nýja „útvíkkun" og
viðurkenna hina áður vanmetnu afburða-
menn. Og svo koll af kolli.
Þannig er þá almenningseyrað alltaf að
víkka. Jón Leifs segir frá Jivf „til dæmis
um JiaS, hve mjög er hægt að víkka heyrn
manna“, aS hann hafi eitt sinn hlustað
nokkrum sinnum á fjórðungstónakvartett
eftirTékkann Alois Hába af hljómplötu, og
hafi hann vanizt þessari tónameSferð, þann-
ig að eftir á hafi sér fyrst í stað heyrzt önn-
ur tónlist venjulegrar tegundar vera fölsk.
..Svo fljótt getur eyrað vanizt nýjum tón-
um,“ bætir hann viS. ÞaS er svo sem ekki
ónýt heyrnarvíkkun, sem gerir að verkum,
að manni heyrist Beethoven falskur, jafnvel
þó að ekki væri nema um stundarsakir!
En skyldi nú ]iróun tónlistarinnar í raun
og veru fara fram á þennan hátt eða vera
fólgin í slíkum hádramatískum átökum
milli tónskáldanna og almenningseyrans?
ÁreiSanlega ekki. Þessi lýsing málavaxta
er vissulega bæði einhliða og stórlega vill-
andi.
ÞaS er að vísu rétt, að tónlistin getur því
aðeins þróazt áleiðis, aS fram komi aS staS-
aldri tónskáld, er hafi eitthvað nýtt að
látinn. Tónlist þessara manna og hið sér-
staka tónsmíðakerfi þeirra er og þegar orð-
ið gamalt.“
Menn athugi, að öll þau tónverk þessara
þriggja manna, sem hér koma til greina, em
samin innan síðast liðins hálfrar aldar
tímabils eða h"í sem næst.
segja. En þetta nýja verður um fram allt að
vera verðmæt tónlist. AS öSmm kosti mun
það koma tónlistarþróuninni að litlu haldi,
hversu „frumlegt" sem þaS kann að virðast.
Enda mun það sannast mála, að raunveru-
lega mikil tónskáld hafi yfirleitt ekki verið
að hugsa um það að fremja hevrnarvíkkun
á samtíð sinni. Tilgangur þeirra var sá að
semja góða tónlist. Ef fullnæging þess til-
gangs krafðist nýrra, óvenjulegra hljóma-
samhanda o. s. frv., þá voru þau aS sjálf-
sögðu tekin upp, annars ekki. Þvílíkir hlut-
ir eru góðum tónskáldum aldrei takmark í
sjálfum sér eins og ýmsum nútízkutónskáld-
um, að því er virðist, heldur, ef meS þarf,
tæki til að ná takmarki. Og hvenær sem
slíkt þjónaði í raun og vem listmætum til-
gangi, hefur eyra almennings verið furðu-
fljótt að semja sig að því. Sannleikurinn í
þessu máli er sá, að tæknikerfið á sér yfir-
leitt enga sjálfstæða þróun. ÞaS er ekki
annað en hjálpartæki listsköpunarinnar og
þróast samkvæmt þörfum hennar og til-
gangi, þó að vitanlega sé hér einnig um
endurverkan að ræða í þeim skilningi, aS
þróunarstig tæknikerfisins á hverju tíma-
skeiði hlýtur að ákvarða að talsverðu leyti
megindrættina í stíl og starfsaSferðum tón-
skálda hlutaðeigandi tímaskeiðs.
5. Nýtízkan í tónlistinni
Hér ber nú aS vísu þess aS minnast, að
síðastliðinn aldarhelming eða þar um bil
hefur hér verið sérstöku máli að gegna að
því leyti, aS ný stefna hefur mjög látið til
sín taka á sviði tónlistar sem í flestum öðr-
um listgreinum. Segja má, að eitt helztaein-
kenni þessarar stefnu hafi verið það að
brjóta niður eða virða aS vettugi sem flest
þau lögmál listsköpunar, er verið höfðu að
þróast og mótast fram til þess tíma. Jafn-
framt hefur gætt aukinnar hneigðar til að
gera listina að einskæru tízkufyrirbæri, þar
396