Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 150

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
honum og þessvegna er hann ekki, þótt
heilbrigður sé og hresssilegur, það afl sem
nægi til að losa drenginn undan ofurvaldi
móðurinnar. Einar eldri, dauðanum vígður,
krabbameinssjúklingur, verður því sá póll-
inn, sem athygli drengsins beinist að undir
fargi einsemdar og orðræðna kvennanna í
eldhúsinu. Og um það fjallar sagan, sögð
af hugarró og hlutlægni, í fyrstu persónu.
Fyrstapersónufrásögnin fellur einkar vel að
hlédrægri athyglinni sem er líkt og sívökult
auga bakvið alla söguna. Þessi vinnubrögð
(eða heimspeki?) eru hér orðin miskunn-
arlaus svo að við jaðrar sadisma. Hvergi er
slakað til fyrir vanahugsun né óskhyggju
og sagan þokast fram hægt og þjakandi,
persónumar verða allar sem ein lifandi og
nákomnar manni.
Þessi saga er hæversk skýrsla um mikla
sálarraun unglings á mótunarskeiði. Samt
beinist hún ekki innávið um of, hefur litla
tilhneigingu til að líta á manneskjuna ein-
angraða og án félagslegra tengsla, þvertá-
móti er samband persóna og umhverfis
skýrt og greinilegt — og einsemdin þrá eft-
ir félagsskap og öðrum stöðum: „Mamma
var jafn-róleg og áður, túnin, garðarnir,
tóftirnar og húsin jafn-hljóð og áður;
vindurinn hinn sami. Aðeins ég fann til
ókyrrðar; fann til saknaðar þegar ég hugs-
aði um hvitglampandi bílinn þjóta ein-
mana um hraunið á leið sinni til Reykja-
víkur.“
Það er vítahringur umhverfis og þess
fólks, sem skilið hefur verið eftir í kyrr-
stöðu þegar atvinnuhættirnir fluttu sig til
og þróuðust, sem er umgerð þessarar sögu.
Og ætli mynd þessarar bókar rísi ekki að
baki mörgum þeirra, sem flutt hafa til höf-
uðborgarinnar á síðari árum. Guðbergur
virðist semsagt hafa fundið sér veginn þrátt
fyrir allt og satt að segja er mér til efs að
út hafi komið á þessu landi öllu betra byrj-
andaverk á sviði skáldsagnagerðar.
Bókin skríður öll út í málvillum, sem
koma þó engan veginn eins mikið að sök
og oft er með slíkan óþverra. Er það útaf
fyrir sig athugandi fyrir þá, sem halda að
stíll sé ekki víðtækara hugtak en málfar.
Þ.Þ.
Jónas Árnason:
Sprengjan og pyngiom
Heimskringla.
Reykjavík 1962.
ók Jónasar Ámasonar, Sprengjan og
pyngjan, hefur að geyma 26 greinar
og ræður sem höfundur birti og flutti á
tímabilinu 1947—1960, eða allt frá því
hann flutti í útvarp hinn rómaða þátt um
Keflavíkurflugvöll og fram til þess er hann
flutti á vegum hernámsandstæðínga 1960
ræður þær er standa síðastar á bókinni.
Telja má því víst að mikill þorri lesenda
þessarar bókar kannist við efni hennar frá
fyrri tíð, en eingu að síður er mikilsverður
feingur hverjum þeim er hefur hana með
höndum að eiga ritgerðir þessar við hönd-
ina saman komnar í einn stað. Mestur
feingur er þó að lesa bókina frá orði til
orðs, því ég get kinnroðalaust fullyrt að
boðskapur hennar á erindi inní hvert hús á
Islandi. Það kostar ekkert erfiði að lesa
hana, hún er eins ljós og lipur að gerð sem
verða má; en það kostar hinsvegar allmikla
forherðíngu og geipilegan dómgreindar-
skort að lesa hana án þess að verða snort-
inn fyrir þann sannleik margan er í henni
felst. En í þessari hugleiðíngu ætla ég mér
ekki þá dul að kynna né rekja ýtarlega efni
bókar Jónasar Ámasonar og enn síður
treysti ég mér að gera upp á milli einstakra
kafla hennar.
Meðal þeirra sem skrifað hafa og rætt
um stjómmál og önnur þjóðmál að undan-
förnu mun leitun á öllu hvassari penna en
420