Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 136

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
garðinn og setja fram nýjar skoðanir og
kenningar um jiau mál.
I nokkra áratugi hafa helztu fræðimenn
íslenzkrar bókmenntasögu haft það fyrir
satt, að íslendingar hafi ekki skráð sögur
fyrr en á síðari hluta 12. aldar. Hermann
telur hins vegar, að sögur hafi verið fluttar
af bókum í brúðkaupi á Reykhólum sumar-
ið 1119. Þetta atriði skiptir miklu máli í
íslenzkri bókmennta- og menningarsögu,
eins og síðar mun að vikið. Kenning Her-
manns er djörf, og hann hefur eflaust rétt
fyrir sér, en hann rökstyður mál sitt ekki
nægilega vel. Bók hans hefði getað verið
jafnalþýðleg og læsileg, þótt hann hefði
leitað víðar fanga til stuðnings kenningum
sínum um upphaf bóklegrar sagnaskemmt-
unar. Hér verður fjallað lítilsháttar um
þetta mál. Það skal þó tekið fram, að ég
geri því á engan hátt tæmandi skil, enda er
Ilermanni sjálfum skyldast að reka enda-
hnútinn á verkið.
Hermann segir, að í formála sínum að
Ólafs sögu helga víki Snorri Sturluson
nokkrum orðum að upphafi sagnaritunar á
íslandi. Þessi formáli er í tveimur gerðum,
og hefur önnur gerðin, sú sem Hermann
vitnar til, löngum verið eignuð einhverjum
allt öðrum en Snorra Sturlusyni. (Sbr. S.
Nordal: Om Olaf den Helliges Saga, 172.)
Jón Helgason og Bjarni Aðalbjarnarson
telja líklegt eða mögulegt, að báðar for-
málagerðimar séu eftir Snorra, og hafi
hann ritað lengri gerðina síðar, en þar seg-
ir m. a.: „Það var meir en tvö hundmð
vetra tólfræð, er ísland var byggt, áður
menn tæki hér sögur að rita, og var það
löng ævi og vant, að sögur hafi eigi gengizt
í munni, ef eigi væri kvæði, bæði ný og
forn, þau er menn tæki þar af sannendi
jrœSinnarÁður í báðum gerðum formál-
ans og í Heimskringluformála greinir
Snorri frá því, að Ari Þorgilsson hinn fróði
ritaði fyrstur manna hérlendis á norrænu
máli fræði bæði foma og nýja. Klausan um
söguritunina er ekkert annað en endur-
tekning á ummælunum um fyrsta rithöf-
undinn. Það er því rangt hjá Hermanni,
að Snorri eigi hér ekki nokkurn veginn
„við hið sama með orðunnm „sögur“ og
„fræði“ “. Islendingabók Ara, Landnáma
og slík fróðleiksrit hafa að vísu ekki verið
talin til sagna, nefnd sögur hér á landi. Allt
um það sýna orðin „sannindi fræðinnar",
að það eru fróðleiksrit, sem höfundi for-
málans em efst í huga, þegar hann talar
um upphaf sagnaritunarinnar. Um þessar
formálagerðir hefur mikið verið ritað, og
verður hver að reifa það mál, ef hann ætlar
að nota þær sem grundvöll mikilvægra á-
lyktana.
Formálaklausuna um upphaf söguritunar
rangtúlkar Hermann sem heimild þess, „að
menn hafi fyrst ritað sögur hér á landi ein-
hvem tíma ekki löngu eftir 1110“. Þessi
rangfærsla stafar af því, að hann vill skjóta
stoðum undir þá kenningu sína, að sögur
hafi verið lesnar af bókum í veizlunni á
Reykhólum sumarið 1119.
I Þorgils sögu og Hafliða er fræg frá-
sögn af brúðkaupsveizlu, sem haldin var á
Reykhólum vestra í endaðan júlí 1119. í
þeirri veizlu eru tveir sagnamenn: Ingi-
mundur prestur Einarsson, „fræðimaður
mikill og fór mjög með sögur og skemmti
vel kvæðum og orti“; — „Ingimundur
prestur sagði sögu Orms Barreyjarskálds og
vísur margar og flokk góðan við enda sög-
unnar, er Ingimundur hafði ortan;“ — hinn
var Hrólfur bóndi af Skálmamesi, laga-
maður mikill; „hann var og sagnamaSur
og orti skipulega“. Hann „sagSi sögu frá
Hröngviði víkingi og frá Ólafi liðsmanna-
konungi og haugbroti Þráins berserks og
Hrómundi Gripssyni, og margar vísur með.
En þessari sögu var skemmt Sverri kon-
ungi, og kallaði hann slíkar lygisögur
skemmtilegastar. — Þessa sögu hajSi Hrólf-
406