Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 124

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ettu, lágpípu, lágfiðlu og knéfiðlu. Sónata
fyrir fiðlu og píanó eftir Jón S. Jónsson er
allt of þyrrkingslegt verk, til þess að því
gæti orðið samskonar gaumur gefinn.
Ef „15 tóndæmi“ fyrir fjögur hljóðfæri
eftir Magnús Bl. Jóhannsson eiga að heita
tónlist, þá er óhjákvæmilegt að gerbreyta
merkingu þess orðs, þeirri er það hefur
haft allt til þessa. Jafnvel þeir, sem ekki
hafa heyrt „verkið“, geta gert sér nokkra
hugmynd um listbrögðin af þeim fyrirmæl-
um höfundar, að hverju hljóðfæri sé ætlað
að fara með 15 afbrigði tiltekinnar tóna-
raðar, og sé hverjum hljóðfæraleikara í
sjálfsvald sett, hvenær hann byrjar á sinni
röð eða endurtekningu hennar að öðru leyti
en því, að ekkert afbrigði má endurtaka,
fyrr en öll hin hafa verið leikin. „Verkið"
getur með öðrum orðum hljómað á óend-
anlega marga vegu og alveg sama, hver er!
Mikið megum vér vera þakklátir fyrir
það, hversu allir hlutir eni orðnir oss auð-
veldir og eftirlátir nú á tímum. Vilji mað-
ur fara ferð, þá þarf hann ekki að leggja
land undir fót eins og í fymdinni, heldur
stígur inn í bíl eða jafnvel flugvél og veit
ekki fyrr en hann er kominn á áfangastað
sér að fyrirhafnarlausu. Vilji maðurinn
grafa skurð, tekur hann sér vitanlega ekki
reku í hönd, heldur sezt upp í skurðgröfu
og lætur fara vel um sig, á meðan hún
vinnur verkið. Rafsuðutæki, hrærivélar,
þvottavélar, ryksugur o. s. frv. létta hús-
móðurinni heimilisstörfin, og þannig mætti
lengi telja. Og eins er þetta í tónlistinni.
Vilji maðurinn semja tónverk, þarf hann
ekki framar að vera að gera sér rellu út af
tónsköpunarlögmálum eða listbrögðum
eins og þeim, sem menn urðu áður fyrr að
leggja á sig bæði langa og stranga skólun
og þjálfun til að nema, jafnvel þó að ekki
væru af náttúrunnar hendi lakari tónlistar-
gáfu gæddir en til að mynda hann Mozart.
Sannur nútímamaður anzar engu slíku. Nú
þarf eiginlega ekki annað en gera hlutina
„einhvernveginn“, alveg sama hvemig, til
þess að tónverkið sé fullkomnað.
— Fáum mun hafa virzt sem miklu betra
tæki við, þegar kom að hinum elektrónsku
verkum þeirra Magnúsar Bl. Jóhannssonar
og Þorkels Sigurbjömssonar. Þar mátti
heyra blístur og blástur, högg og hark,
skyndirokur kvenradda, sem afskræmdar
höfðu verið á ferð sinni gegnum rafeinda-
tæki og magnara, og margs konar önnur
Iæti afkáraleg. Voru höfundamir að gera
gabb að samkomunni? Að vísu ekki vilj-
andi, því að ekki skal efazt um einlægni
þessara tveggja ungu manna. Þeir eru ekki
annað en fómarlömb fáránlegs tíðaranda,
sem verða mun listfræðingum og menning-
arkönnuðum framtíðarinnar óþrotlegt til-
efni undrunar og furðu.
En þeir, sem heyrðu hin elektrónsku
„tónverk" þessa kvölds, — hljóta þeir ekki
flestallir að gera sér þess grein, að hér með
er öfugþróun listarinnar komin á leiðar-
enda? Iléðan af á hún ekki nema um tvennt
að velja: Lokaskrefið út í tómið kalt og
dimmt og dautt eða afturhvarf að hinum
lifandi uppsprettulindum allrar sannrar
listsköpunar.
3. Um hlutverk ungra tónskálda
Þegar hlýtt er á nýja tónlist eins og þá,
sem oss var flutt til áheyrnar og umsagnar
á fyrr nefndum tvennum tónleikum, hljóta
að vakna ýmsar áleitnar spumingar og þá
einna fyrst sú, hvort ekki muni vera eitt-
hvað bogið við tónlistarhugsjón ungra tón-
skálda, sem þrátt fyrir góð menntunarskil-
yrði og eflaust líka góða hæfileika hafa
ekki fram að færa neinn jákvæðari árangur
listsköpunarviðleitni sinnar en þetta. Og
þar sem vitað er, að ungir menn laga yfir-
leitt viðhorf sín í þessu efni sem öðmm
eftir viðhorfum sér eldri manna, væri þó ef
394