Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 133

NOKKRAR IíUGLEIÐINGAR UM NÝJA TÓNLIST
kerfis, og er margt af því bæði frumlegt og
nýtt í anda, svo að ekki verður um deilt,
að það á að því leyti fyllilega rétt á sér.
Því mætti auðvitað svara til, að ekkert af
því, sem samið hefur verið á tónölum
grundvelli síðan um aldamót, taki fram tón-
list hinna miklu meistara átjándu og nítj-
ándu aldar, og því beri oss að yfirgefa þann
grundvöll. Nú er það að vísu rétt, að þessi
öld hefur hvorki eignazt neinn Bach né
Ifandel, Haydn né Mozart, Beethoven né
Schubert, Schumann né Brahms á vettvangi
hinnar tónölu tónsköpunar. En ennþá síður
hefur verið um slíkt að ræða á vettvangi
hins ótónala, eins og ljóst ætti að vera
hverjum þeim, sem eyru hefur að heyra.
Annars ætla ég, að fáir muni í alvöru
vilja gera þá kröfu til hverrar tónskálda-
kynslóðar, að hún verði að taka fram öllum
kynslóðum fyrri tíma tónskálda, en hætta
að yrkja að öðrum kosti. Tónlist getur risið
hátt á tilteknu tímabili, vegna þess að fram
koma miklir snillingar með hlutaðeigandi
kynslóð, hnigið svo á nokkru lægra stig
næsta tímabil, en verið þó gjaldgeng sem
þáttur í listmenningarsögunni.
Tvítugasta öldin hefur verið slíkt tiltölu-
legt lægðartímabil. Á þessari öld hefur
meira að segja talsverður hluti listfram-
leiðslu sokkið dýpra en nokkurntíma áður,
síðan listsaga hófst, og þarf það raunar
ekki að koma svo mjög á óvart. Þessi um-
brotaöld er öllum öðrum stórkostlegri bæði
í neikvæði sfnu og jákvæði. Atómskan er
einmitt listræn endurspeglun alls hins nei-
kvæða, falska, ósanna og innantóma í öld-
inni, sem þar hefur hlotið sér mjög svo
hæfilega túlkun. Hið jákvæða, sem þessi
öld hefur í sér fólgið, svo margvíslegt og
stórfenglegt sem það er, hefur ekki ennþá
náð að endurbirtast á sama hátt í listsköp-
un samtímans, enda enn á margan hátt í
deiglunni og engan veginn fullþróað. En
að því mun þó koma, að svo verði. Það
mætti leiða ýmis rök að því, að vér megum,
áður en mjög langt um líður, eiga von á
nýju gullaldarskeiði, er tónlist muni rísa
hærra en nokkru sinni fyrr á tímum. Sú
tónlist mun áreiðanlega ekki rjúfa tengslin
við undanfarna þróun, en um það, hvaða
nýjungar tónstiga og tónsmíðakerfis hún
muni flytja með sér, er að sjálfsögðu litlu
hægt að spá. Eitt er þó alveg víst: Hún
mun ekkert eiga andlega skylt við atómsku
og elektrónsku síðustu tíðar.
12. Osamkvæmni í hugsjónastefnu
Það er kunnugt, að Jón Leifs hefur um
langa hríð verið formælandi sérstakrar og
sérstæðrar tónlistarhugsjónar. Uppistaða
þeirrar hugsjónar er sú, að hefja beri ís-
lenzka tónlist til vegs og þroska með því að
leggja rækt við þær frumrætur hennar, sem
hann telur, að tvímælalaust séu til, þótt þær
hafi aldrei náð að bera blóma og ávöxt.
Fyrir þessari tónlistarhugsjón hefur Jón
barizt ótrauðlega í ræðu og riti, jafnframt
því að hann hefur leitazt við að finna henni
staðfestu í sínum eigin tónsmíðum, og svo
fast hefur hann viljað einskorða sig við
hinn íslenzka eða norræna anda í tónlist-
inni, að hann hefur risið andvígur gegn
áhrifum hinnar klassísku evrópsku tónlist-
ar í íslenzkri tónsköpun, þrátt fyrir viður-
kenningu á fullkomnun hennar og háu gildi
á sínum vettvangi.
Ymsir þeirra, sem virða baráttu Jóns í
þessu efni og hafa jafnvel hneigzt til að
fylgja honum að málum að vissu marki eins
og undirritaður, komast reyndar ekki hjá
því að telja, að hann fari þó hér mjög út í
öfgar í einhliða dýrkun sinni á hinu nor-
ræna í listmennt og höfnun alls hins „suð-
ræna“, er hann nefnir svo. En hvað sem um
það er, þá virðist það koma úr ólíklegustu
átt, er Jón Leifs tekur nú að gerast áhuga-
samur formælandi svo algerlega ónorrænna
403