Tímarit Máls og menningar - 01.12.1962, Blaðsíða 143

SAGNASKEM MTUN OG UPPHAF ÍSL. BÓKMENNTA
svörðu til þess réttar, sem hér er merktur.“
Orðið að merkja gefur til kynna, að samn-
ingur þessi hafi verið skráður á rúnum á
dögum Gissurar biskups Isleifssonar eða
seint á 11. öld. Um þetta atriði segir Björn
M. Ólsen, að orðið að merkja sýni, „að
samningurinn hefur upphaflega verið
skráður með rúnum. Þess finnast engin
dæmi, að merkja sé notað um skrásetn-
ingu á latfnuletri11 (B. M. Ó.: Runerne i
den oldislandske literatur, 309).
í elztu ritum íslenzkum er algengast að
nota sögnina að ríta eða rita um það að
skrifa. Þetta orð er talið komið úr engil-
saxnesku, writan, á ensku to write, enda
fengum við íslendingar bókmenningu okk-
ar að miklu leyti frá Englandi. Björn M.
Ólsen telur, að rita sé upphaflega eingöngu
notað um það að skrifa með latínuletri.
Hann segir, að í elztu handritunum komi
þessi sögn aldrei fyrir, þegar um er að ræða
skrásetningu á íslenzku, en af því m. a.
dregur hann þá ályktun, að hér hafi á
fyrsta skeiði ritaldar verið notaðar rúnir
við ritun íslenzks efnis. í lögum er notuð
sögnin að tína og gera á skrá. Ari fróði ger-
ir Islendingabók biskupunum Þorláki og
Katli, en annars notar hann einkum sögn-
ina að skrifa. Bjöm bendir á, að sögnin að
skrifa er komin úr rúnamálinu og merkir
yfirleitt að mála í elztu ritunum. Hér yrði
það of langt mál að fara lengra út í þessa
sálma.
Áður er á það minnzt, að miðaldamenn
báru jafnvel lotningu fyrir því, sem ritað
var. Það að skrifa sögu stuðlaði ekki ein-
ungis að varðveizlu hennar, heldur gaf það
henni einnig aukinn áhrifamátt, ef þannig
mætti að orði komast. Menn höfðu tilhneig-
ingu til þess að trúa því, sem á skrár var
sett, hvemig sem þær frásagnir voru til
orðnar. Sterkustu rökin fyrir þvf, að sög-
umar, sem sagðar vom í Reykhólabrúð-
kaupinu, hafi verið skráðar, er gremja höf-
undar Þorgils sögu og Hafliða yfir því, að
menn trúa á hans dögum, að sögurnar séu
sannar. Höfundur segir frá þessari sagna-
skemmtan, af því að hann er hneykslaður á
trúgirni manna og veit, að sögurnar em
skáldskapur, og vill hnekkja þeim. Honum
farast m. a. orð á þessa leið:
„Frá því er nokkuð sagt, er þó er lítil til-
koma, hverjir þar skemmtu eða hverju
skemmt var. Það er í frásögn haft, er nú
mæla margir í móti og látast eigi vitað
hafa, því að margir ganga duldir hins sanna
og hyggja það satt, er skrökvað er, en það
logið, sem satt er. Hrólfur af Skálmarnesi
sagði sögu frá Hröngviði víkingi og frá Ól-
afi liðsmannakonungi og haugbroti Þráins
berserks og Hrómundi Gripssyni — og
margar vísur með. En þessari sögu var
skemmt Sverri konungi, og kallaði hann
slíkar lygisögur skemmtilegastar, og þó
kunna menn að telja ættir sínar til Hró-
mundar Gripssonar. Þessa sögu hafði Hrólf-
ur sjálfur saman sett.
Ingimundur prestur sagði sögu Orms
Barreyjarskálds og vísur margar og flokk
góðan við enda sögunnar, er Ingimundur
hafði ortan, og hafa margir fróðir menn
þessa sögu fyrir satt.“
Höfundur sögunnar er auðsæilega gjör-
hneykslaður á því, að menn látast ekki vita,
að sagan, sem Hrólfur sagði á Reykhólum,
var dæmd lygisaga af Sverri konungi, og
vilja troða mannfræði hennar inn í íslenzka
áttvísi, grundvallarrit íslenzkrar sagnfræði.
Hann lýkur þessum reiðilestri með því að
staðhæfa, að sagan hafi verið samsetningur
eftir Hrólf sjálfan. Frá hans sjónarmiði er
öll íslenzka mannfræðin í veði, ef menn
hætta ekki að leggja trúnað á slíkar lygi-
sögur. En þar er við ramman reip að draga,
því að jafnvel fróðir menn hafa sögu Ingi-
mundar fyrir satt. Hefðu sögumar verið
óskráðar, hefði höfundur Þorgils sögu og
Hafliða varla þurft að taka þær til slíkra
413