Tímarit Máls og menningar - 01.09.1973, Side 8

Tímarit Máls og menningar
undirbúa í mörg ár og viða að sér efni í hana, og raunar er óhætt að segja að
efni hennar hafi hann velt fyrir sér alla starfsævi sína.
Kristinn E. Andrésson lét að mestu leyti af störfum síðsumars 1970 og
sagði formlega af sér formanns- og framkvæmdastjórastöðu Máls og menn-
ingar vorið 1971. Um það leyti hafði hann fengið stundarhót á veikindum
sínum, og vonaðist til að hafa öðlazt starfsþrek til að semj a þau rit sem hann
hafði ekki haft tóm til að sinna fyrr. Hið fyrsta þessara rita var Enginn er
eyland, sem kom út í maí 1971. Þegar sú bók var nýkomin út skýrði hann mér
frá vinnuáætlun sinni fyrir næstu ár. Enginn er eyland átti aðeins að vera
fyrsta bókin af sex. Ég skrifaði þessa áætlun hjá mér, og skýri frá henni nú,
þó ég hafi litið á hana sem trúnaðarmál meðan Kristinn lifði. 1) Enginn er
eyland. 2) Nítjánda öldin, (það er sú bók sem áður er nefnd, og fékk heitið
Ný augu). 3) Tími Þorsteins Erlingssonar. 4) Upphaf Máls og menningar,
5) 1940-1944. 6) var sú eina þessara bóka sem hann hafði þá gefið nafn:
Brotna kerið, með tilvitnun til greinar eftir Halldór Laxness, og átti að fjalla
um þá pólitísku atburði sem urðu á árunum eftir lýðveldisstofnunina. Þrátt
fyrir allt kom hann í verk að skrifa tvær þessara hóka. Hinar fjórar eru órit-
aðar. í stríði sínu við banvænan sjúkdóm fannst mér stundum engu líkara en
hann færi eftir boði Spinoza: Frjáls maður hugsar um dauðann sízt af öllu;
og vizka hans er ekki hugleiðing um dauðann, heldur um lífið.
S. D.
Kristinn E. Andrésson var einn þeirra manna sem mörkuðu djúp spor í ís-
lenzku menningarlífi síðustu fjóra áratugi. Til þess bar margt: ekki aðeins
var hann afkastamikill rithöfundur, eins og gert er grein fyrir hér á undan,
heldur var hann engu síður gæddur óvenjulegum hæfileikum til að hvetja
aðra menn til starfa, sameina kraíta þeirra og beina þeim að einu marki.
Þessir hæfileikar hans gerðu það að verkum að hann varð snemma forustu-
maður þeirrar menningarbaráttu sem hófst eftir heimkomu hans frá Þýzka-
landi í ársbyrjun 1932. Upphafsárum þessarar baráttu hefur Kristinn sjálfur
lýst í bók sinni Enginn er eyland, sem er merkileg heimild um þessi sögulegu
ár í íslenzku menningarlífi.
Einmitt þegar Kristinn kom heim voru miklir umbrotatímar, heimskreppan
í algleymingi, nazisminn á hraðri leið í valdastól í Þýzkalandi, fyrstu fimm-
áraáætluninni að verða lokið í Sovétríkj unum. Kristinn hafði dvalizt um
118