Tímarit Máls og menningar - 01.09.1973, Blaðsíða 10

Tímarit Máls og menningar
skap; trú Kristins á almenning varð sér ekki til skammar. En auðvitað var
ætlun Kristins og félaga hans ekki eingöngu eða framar öllu að gefa út ó-
dýrar bækur; þeir hugsuðu hærra, eða eins og Kristinn orðaði það aldar-
fjórðungi síðar: „Með útgáfu á ódýrum bókum vildum við brjóta niður
múrinn milli skálda og alþýðu og fá stóran lesendahóp, ekki í neinu samúðar-
skyni við almenning, heldur til að vekja hann af svefni, flytja honum nýjar
skoðanir, nýjan skáldskap, kveikja hugsjónir í brjósti hans. Við ætluðum
að gerbreyta þjóðfélaginu, ryðja braut nýjum hugmyndum, nýjum þjóð-
félagsháttum og nýrri bókmenntastefnu, skapa víðari sjóndeildarhring, glæða
frelsisþrá alþýðu, gera þjóðina frjálsa. Og við trúðum á mátt skáldskaparins
og á mátt hugsjónarinnar, sem er hjartsláttur hans.“
Þessi bjartsýnu áform voru fullkomlega í anda þeirra hugsjóna sem Krist-
inn hafði gert að sínum og voru meginstefna félaga hans á þessum árum. Þar
sameinaðist alþjóðleg barátta gegn fasisma og afturhaldi hvarvetna í heimin-
um þeirri þjóðræknisstefnu sem hjá Kristni átti djúpar rætur í þekkingu hans
á sögu íslendinga og bókmenntum. Báðum þessum sjónarmiðum var útgáfu-
starfsemi Máls og menningar helguð að verulegu leyti, en þegar fram í sótti
varð þjóðræknisstefnan, hin nýja sjálfstæðisbarátta íslendinga, ef til vill
veigamesta sjónarmiðið í starfi Kristins og viðhorfi. Framvinda heimsmála
varð með þeim hætti að bjartsýn áform stofnenda Máls og menningar áttu
erfiðara uppdráttar en vonir þeirra höfðu staðið til. Starf þeirra og barátta
var þó síður en svo unnin fyrir gýg; þeir gjörbreyttu viðhorfum fjölda
manna, vöktu þá til umhugsunar, til viðnáms og nýrrar sóknar. Sú hreyfing
sem Kristinn og félagar hans stofnuðu til setti svip sinn á menningarbaráttu
næstu áratuga á fleiri sviðum en marga grunar í fljótu bragði, og meginsjón-
armið þeirra eru síður en svo úrelt.
Því er sízt að neita að mörg hafa vonbrigðin orðið á þeim árum sem liðin
eru síðan Mál og menning var stofnuð. En ekkert var Kristni fjær skapi en
að leggja árar í bát eða gefast upp þótt á móti blési. Hann lagði fram allt sitt
þrek og harðfylgi í sjálfstæðismálum þjóðarinnar, í baráttunni gegn Kefla-
víkursamningnum, innlimun í Atlantshafsbandalagið og hernámi landsins. Og
þeirri baráttu hélt hann ótrauður áfram til hinztu stundar með þeim bjart-
sýna kjarki sem aldrei lét bugast.
Sama tryggðin við hugsjónir sínar og sama bjartsýnin í öllum erfiðleikum
kom fram hvarvetna í störfum Kristins. Mál og menning var alla tíð óskabarn
hans, og hann var óþreytandi í hugkvæmni sinni að finna nýjar leiðir til að
fleyta félaginu yfir margvíslega erfiðleika sem að því steðjuðu. Þau úrræði
120