Tímarit Máls og menningar - 01.09.1973, Qupperneq 40

Tímarit Máls og menningar
hreysi upp undir Geirstúni. Hún sýndi Reykvíkingum þá frekju og ósvífni
að eiga silkisvuntu, reyndar gamla og slitna, sem hún notaði við hátíðleg
tækifæri. En þetta var líka tuttugu árum áður en frjálslyndasti maður Is-
lands, prófessor Haraldur Níelsson, stórhneykslaðist á, „að jafnvel bænda-
dætur væru farnar að ganga með silkisvuntur.“
Ég gleymi aldrei þeim átakanlegu þjáningum, sem ung stúlka austan úr
Mýrdal eitt sinn lýsti fyrir mér. Þetta gerðist skömmu eftir aldamótin. Stúlka
þessi var í vist hjá Þórði á Hól, bróður frú Sigþrúðar Steffensen. Sunnudags-
kvöld eitt í góðu veðri buðu tvær heimasætur henni með sér á skemmtigöngu
umhverfis Austurvöll, en þar var leikið á lúðra þetta kvöld. Þetta varð
hræðileg píslarganga fyrir stúlkuna. Hólssystur voru nefnilega báðar með
silkisvuntur. Veslings stúlkan, sem gekk á milli þeirra með sína sparisvuntu
austan úr Mýrdal, ætlaði að hníga niður af skömm og blygðun, svo hræðilega
lj ót og léleg þótti henni sín svunta.
Það verður ekki ofsögum sagt af eigingirni minni og annarri skítmennsku.
Ég hugsaði aldrei um aðra en sjálfan mig, átti ekki vott af tilliti til annarra,
ekki vott af siðferðiskennd.
Kvöld eitt í tunglsljósi, haustið 1904, fór ég eftir vinnu niður í Austur-
stræti 17 og keypti mér eitt pund af eplum fyrir 25 aura. Ég efast um, að
móðir mín hafi þá átt peninga fyrir rúgbrauði. Epli voru þá og eru enn
minn uppáhaldsávöxtur. Enda var það epli að þakka, að blessuð syndin
komst inn í heiminn. Ég át öll eplin á leiðinni frá Austurstræti upp að
Laufásveg 27. En þá langaði mig í meira, svo að ég fór aftur niður eftir
og keypti annað pund. Það fór á sömu leið; þau voru uppétin, þegar ég kom
aftur heim. Það var svosem ekki verið að hugsa um að gefa bróður sínum
eitt epli.
Á þessu hausti lánaði ég Olafi Thors þrjátíu aurana, sem hann enn þann
dag í dag hefur ekki borgað mér. En hann sagði mér þá fínustu „kompli-
ment“, sem þá var hægt að segja einum manni hér á landi. —
Hann sagði: „Þú átt peninga eins og skít.“
í sextíu ár hef ég vitað, að íslenzkir menntamenn standa yfirleitt fyrir
neðan öll menntunarlágmörk. En að þeir ættu heimsmet í dónaskap vissi
ég ekki fyrr en ég kom að Reykholti nýlega. Það er hámark af dónaskap
að leyfa sér að bjóða siðuðum útlendingum að horfa upp á þennan bárujárns-
hænsnakofa, sem þeir kalla kirkju þarna á staðnum.
150