Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Side 30

Tímarit Máls og menningar
í Sjödægru er að finna kvæði undir hefðbundnum bragarháttum og ljóð
í stíl Eddukvæða og þjóðkvæða setja svip sinn á bókina. Mestur hluti
kvæða bókarinnar er þó í frjálsu formi og jafnframt hefur sjálft skáldmálið
tekið grundvallarbreytingum. I þessu breytta formi og á þessu nýja skáld-
lega máli tekst Jóhannesi til meiri fullnusm en í flestum öðrum verka
sinna að tjá vanda samtíðar sinnar og hug sinn til þess vanda.
Ef við lítum nú á stöðu Jóhannesar úr Kötlum í þeirri þróun Ijóðlistar
á Islandi, sem kennd hefur verið við formbyltingu, þá kemur í Ijós að hún
er með ákaflega svipuðum hætti og áður á þeim breytingaskeiðum, sem
hann átti þátt að.
Hann verður ekki til að hefja merkið og gengur ekki fram fyrir skjöldu
í upphafi en fylgir fast á eftir þeim, er fyrstir fóru. En það sem gerir stöðu
Jóhannesar úr Kötlum í íslenskum bókmennmm merkilega er það að hann
entist bemr en flestir frumherjanna.
Eg veit ekki hvort um svo fíngerðan hlut sem ljóðlist leyfist að taka
líkingu af hernaði víkinga. Af því segir í fornum sögum að jafnan þótti
mikilvægt að þeir er vörðu söxin, næsta skiprúm aftan við stafninn, væm
góðir fullhugar og hreystimenni. I þróun íslenskrar ljóðlistar um hálfa öld
þykir mér sem Jóhannes minni á þá hugprýðismenn, er söxin vörðu. Hann
var aldrei stafnbúi í þeim skilningi að hann hæfi fyrsmr vopnaskipti í sókn
nýrrar stefnu, en þegar stafnbúar féllu eða hopuðu í hlé úr bardaganum
afmr undir lyftingu veraldargæða, þá stóð óbugaður víkingurinn úr Döl-
um. Hann kunni ekki að hræðast og lék jafndrengilega hvort heldur hann
brá sverði eða hrærði hörpu.
Eftir Sjödcegru gaf Jóhannes úr Kötlum út þrjár Ijóðabækur, Oljóð,
Tregaslag og Ný og nið, auk Mannssonarins, sem áður var talinn. Af þeim
ganga Oljóð lengst í formbyltingarátt en Tregaslagur hefur hefðbundnast
snið.
I öllum þessum bókum tekst hann á við vandamál samtíðar sinnar. List
hans þjónaði jafnan lífinu fremur en sjálfri sér. Meginhöfundareinkenni
hans em óbreytt: ádeilu- og barátmhugurinn, innileg náttúru- og trúar-
kennd setja ekki síður svip á þessar bækur en fyrri verk.
En skáldskapur hans í Sjödcegru og síðan hefur öðlast meiri dýpt en fyrr,
hugsunin er í senn víðfeðmari og skarpari. Jóhannes gerðist vitsmunalegt
skáld án þess að glata hjartahlýju sinni. Þau vandamál, sem hann yrkir
um, em í senn almannlegri og sístæðari en fyrr. Eg tek sem dæmi kvæðið
„Næturróður“ úr Sjödcegru:
140