Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Síða 57

Popperismi og marxismi
kerfi, en ekki í hinum iðnvædda vesturheimi, þar sem aðstæðurnar voru
hagstæðar byltingunni að mati Marx. Ergo, ef marxismi á að hafa verið
vísindaleg kenning þá er búið að afsanna hana, því það sem spáð var
gerðist ekki, og ef einhverjir vilja ennþá halda í marxismann hljóti þeir
að verða að gera það af trúarlegum ástæðum á sama hátt og stjörnuspek-
ingar virðast vera haldnir stjörnutrú.
Aður en lengra er haldið er rétt að gera sér grein fyrir mjög mikilvægu
atriði, sem getur valdið ótrúlegum ruglingi í umræðu sem þessari ef ekki
er rétt á haldið. Þegar menn nota orðið marxismi eiga þeir oftast við
tvennt sem í rauninni er ólíkt að eðli, þótt það tengist vegna kringum-
stæðnanna. Annars vegar hefur marxismi verið notaður sem pólitísk hug-
myndafrœdi í baráttu fyrir ákveðnum pólitískum markmiðum og hins
vegar er hann frœðileg kenning um sögulega þróun og hagfræði. Marx
benti á að vinnan skapaði auð og þeir sem sköpuðu auðinn, verkamenn-
irnir, ættu jafnmikinn, og í raun meiri rétt til að hirða ágóðann sem skap-
aðist í einhverjum atvinnurekstri en þeir sem hafa peningana undir hönd-
um. Af þessu leiðir svo, að mati Marx, að verkamenn eiga rétt til þess að
ráða yfir atvinnutækjunum og alþýðan að ráða yfir ríkinu. Þetta er allt
saman rétt að mínu mati og vonandi sem flestra. En þættir úr þessu eru
>,réttir“ af mismunandi ástæðum og á mismunandi hátt. Eftir því sem ég
ber skynbragð á hagfræði sýnist mér að það sé rétt athugað hjá Marx að
vinna skapi verðmæti. Nú er ég að sjálfsögðu ekki hagfræðingur og vel
hugsanlegt að mér skjátlist og þá að Marx hafi skjátlast (ef ég hef þetta
þá rétt eftir honum). Við getum látið það liggja milli hluta að sinni.
bað hvort þessi fullyrðing er rétt eða ekki fer að sjálfsögðu eftir því hvort
það er í rauninni þannig að vinna skapi verðmæti. Réttmæti fullyrðingar-
mnar um það hverjum beri að fara með völdin ræðst hins vegar af allt
öðrum hlutum. Það er ekki verið að ræða um það hvernig hlutirnir eru,
heldur hvernig þeir eiga að vera.
Þessi hluti setningarinnar sem heldur því fram hver e'tgi að ráða er alls
ekki vísindaleg tilgáta, heldur pólitísk krafa, og það er fræðilega ómögu-
legt að sanna eða afsanna pólitíska kröfu, það er einungis hægt að fylgja
henni eftir eða berjast gegn henni með afli.
Það er því megnasta firra að halda því fram, að þær pólitísku hug-
myndir sem Marx og Engels setm fram hafi verið afsannaðar, því þær
eru ekki til þess fallnar. Pólitískar hugsjónir lúta ekki lögmálum hreinnar
rökfræði og eru alls engin vísindi. Það er eitt af skilyrðunum fyrir því
167