Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
hafa stundað gagnvart „bræðraþjóðum" sínum, forystumönnum i Austur-
Evrópu til sárrar gremju.
I öðru lagi er líklegt að til átaka komi milli hinnar ríkisbundnu þjóðernis-
stefnu annars vegar og einokunar Sovétmanna á valdastöðum í hermálum og
utanríkissamskiptum hins vegar. Valdastofnanir Austur-Evrópu vilja sinn hluta
af forréttindum Sovétmanna, vilja fá að leika svæðisbundin stórveldi sjálf líkt og
keisaradæmið Iran gerði innan ameríska áhrifasvæðisins. Sovétmenn treysta
aftur á móti bandamönnum sínum ekki jafn vel og sjálfum sér.
í þriðja lagi eru væntanleg forystuskipti í Sovétríkjunum líkleg til að valda
deilum. Stjórnskipulagið þar er öldungaveldi ekki síður en skrifstofuveldi.
Valdabaráttan verður hörð og grimm, og sá sem sigrar verður að tryggja stöðu
sína með því að sýna skjótan árangur — en slíkar aðgerðir geta raskað jafn-
væginu á þessu svæði. Það er ljóst að austur-evrópsku stjórnirnar vilja að á þær
sé hlustað þegar ákvarðanir eru teknar um æðstu leiðtoga Sovétríkjanna. En slík
leiðtogaskipti geta haft jákvæðar hliðar: Næstu forystumenn verða að sjálf-
sögðu komnir yfir sextugt, víst er það, en engu að síður verða það menn sem
mótuðust um og upp úr stríði, þegar vonast var eftir mildara stjórnarfari, og
hugsanlega verða þeir eitthvað opnari fyrir vikið (í sovéskum stjórnmálum og
marxisma-lenínisma þeirra gildir að sögn Fehers sú regla að því færri sem
grundvallarreglurnar eru, því betra).
I fjórða lagi býst Feher við deilum milli fylgiríkjanna innbyrðis, eftir því sem
þjóðernisstefnan eflist. Slíkar deilur hafa komið upp á síðasta áratug milli
Rúmeníu og Ungverjalands vegna ungverska þjóðarbrotsins í Rúmeníu, og
hefur ungverska stjórnin þó verið treg til að taka upp hanskann fyrir ungversku
minnihlutana erlendis. Deiluefni af þessu tagi eru víðar til í Austur-Evrópu.
Sovétmenn eru hér í tvíbentri aðstöðu: Þeir geta ómögulega farið að hygla
öðrum deiluaðilanum án þess að stofna hagsmunum sínum í landi hins í hættu,
en um leið falla slík átök vel að hugmynd þeirra um að „deila og drottna“, þvi
auðvitað er þeim meinilla við að þessi ríki taki sig á einhvern hátt saman.
Loks á Feher von á átökum samfara breytingum í sovéska hagkerfinu.
Sovétríkjunum er nauðsyn á fjölmörgum breytingum í hagkvæmnisátt, sem
kunna að koma niður á Austur-Evrópuríkjunum. Feher vitnar til skilgreiningar
Sartre sem sagði að efnahagssamskipti Sovétríkjanna og Austur-Evrópu væru
báðum óhagkvæm, en að þau lytu ríkjandi pólitískum hagsmunum sterkari
aðilans, Sovétríkjanna. Auðvitað er draumsýn sovéskra forystumanna um að gera
efnahagslífið hagkvæmara án þess að gera félagslegar afstæður skynsamlegri
óraunsæ, en í framkvæmd kann hún að hafa í för með sér árekstra við komm-
308