Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 35

Úr heimi Ljósvíkingsins
legið lengi í rekkju vegna þunglyndis. I sögunni segir svo: „Upprisuhátíðin er
geingin í garð, sagði skáldið. Jörðin hefur öðlast nýtt líf. Það er Jesús Kristur
sem er upprisinn, sagði eiginkonan. Nei, sagði skáldið. Eg er risinn upp“ (II,
278). Samsömunin við hinn upprisna kemur einnig fram í lokaorðum kaflans,
en þar segir: „Hugsaðu um mig þegar þú ert í miklu sólskini. Bráðum skín sól
upprisudagsins yfir hinar björtu leiðir þar sem hún bíður skálds síns. Og
fegurðin mun ríkja ein“ (II, 280). Þarna er skáldið óbeinlínis kallað skáld
upprisusólarinnar. í þessari lokamynd verksins telur Wilhelm Friese að renni
saman íslensk náttúrumýstik og kristin upprisutrú. Það mun ekki fjarri lagi þótt
erfitt muni vafalaust reynast að skilgreina til hlítar hugtakið íslensk náttúru-
mýstik. Um síðara atriðið, þátt hinnar kristnu upprisutrúar, er einnig erfitt að
fullyrða. Þótt Ólafur gangi á jökulinn til þess að deyja er atburður þessi af hans
hálfu ekki uppgjöf og ekki dauði heldur innganga til lífsins. Hann gengur á vit
lífsins eins og einnig kemur fram í áttartákninu „á vit aftureldingarinnar“.
Ólafur gengur í átt til rísandi sólar, hann velur páskadag til þessa atburðar og
hann líkir sjálfum sér við hinn upprisna. Allt þetta rennir stoðum undir skoðun
Wilhelms Friese. Þó mun vega þyngst á metunum áttartáknið til austurs, skal
vikið nánar að því.
I skáldsögum tékkneska skáldsins Franz Kafka er áberandi áttartáknið vestur.
í skáldsögunni „Höllin“ ber furstinn meira að segja nafnið WestWest. Tákn
þetta er almennt skýrt sem dauðatákn, tákn sólseturs, endalokanna. Þó ber ekki
að telja Kafka meðal þeirra skálda fyrri áratuga þessarar aldar sem gefa vonleys-
inu lausan tauminn í verkum sínum, þótt verk þessa berklasjúka skálds beri
trauðla vitni um mikla lífsgleði. Að baki hinum endalausu múrveggjum og
völundarhúsum er einhver sem gefur öllu saman gildi og innihald, eins konar
guðsmynd sem þó er fjarlæg og þögul. Því eru tákn eins og ljós og rödd
magnþrungin tákn hjá Kafka.
Ólafur Kárason heldur á vit aftureldingarinnar. Þar með sver hann sig i ætt
við þær bókmenntir sem hafna lífsafneituninni vísvitandi. Dostojewskij tekst að
hafna lífsafneituninni þrátt fyrir hið mikla raunsæi verka sinna, en hjá honum
myndar vonartákn kristninnar, upprisan, ævinlega bakgrunninn. I bókmennt-
um fyrri hluta þessarar aldar er hins vegar ekki óalgengt hið algjöra myrkur
vonleysis og lífshöfnunar.
Hiklaust má telja að lífsjákvæð afstaða sé ríkjandi i verkum Laxness og
jafnframt eitt sterkasta einkenni þeirra. Þannig hefur Laxness talað með greini-
legri vanþóknun um það sem hann nefnir „hugarfar, sem afneitar lífinu“.30
Virðist hann hafa kynnst slíkum lífsskoðunum býsna náið á yngri árum. Þannig
25