Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Qupperneq 72

Tímarit Máls og menningar
Athugasemdir
1 Vésteinn Lúðvíksson sakar Halldór t.d. um að rugla saman marxisma og stalínisma og um að
falsa fortíð sína í grein í Timariti Máls og menningar 1979:3. í sama hefti svaraði Árni Bergmann
grein Vésteins, sem svo aftur svaraði Árna í næsta hefti. Halldór segist aldrei hafa talið sig
marxista í bók þeirra Matthíasar Johannessen Skeggradurgegnum tídina (Reykjavík 1972) bls. 40.
2 Peter Hallberg: Skaldens hus. Laxness diktning frán Salka Valka till Gerpla (Stockholm 1956)
bls. 93, tilvitnun í bréf H.K.L. til Kristjáns Albertssonar dags. 24/10 1929.
3 Friedrich Engels: Dia/ektik der Natur (Berlin 1952) bls. 216. í þessari bók nefnir Engels þá
díalektik er riki i náttúrunni hlutlæga en segir að huglæg dialektík eða díalektisk hugsun sé ekki
annaðen viðbragð (speglun) við hreyfingunni i móthverfum i náttúrunni (bls. 224). Engels telur
sig i þessu sambandi snúa Hegel viðog setja hann afturá fæturna,einsog það var orðað, þvi Hegel
hafi talið móthverfuhugsunina speglast i náttúrunni þótt því sé einmitt þveröfugt farið. Það sem
skiptir mestu máli hér er aðgreining Engels milli raunheims náttúrunnar og endurspeglunarinnar
af honum i mannshuganum. Hins vegar er það að sjálfsögðu deiluefni hvort Engels hafi verið
dólgamarxisti (vélhyggjumaður) og ekki sist austantjaldsmenn hafa skrifað mikið til að sýkna
hann af öllu sliku. Dialektik der Natur hefur þótt besta dæmið um dólgamarxisma Engels.
4 Þessi samantekt á meginatriðum hins rökfræðilega pósitifisma er fengin úr Knud Haakonsen:
„Erkendelsesteori eller videnskabssociologi", en sú grein er inngangur að Thomas S. Kuhn:
Videnskabens revolutioner (Kobenhavn 1973) bls. 7—24. Aðrar bækur sem ég styðst við i sambandi
við þetta mál eru Arne Næss: Modeme filosoffer. Carnap, Wittgenstein, Heidegger, Sartre
(Kobcnhavn 1970) (Kaflinn um Carnap), Lezsek Kolakowsky: The Positivist Philosophy (Har-
mondsworth nál. 1970) og um pósitífisma i bókmenntafræði: Johan Fjord Jensen: Nykritikken.
En innforing i moderne litteraturteori, med gjennomgáelse av sável eldre som nyere kritiske skoler
og metoder (Oslo 1965) bls. 46—50. (Bók Jensens var upphaflega skrifuð á dönsku).
5 David Caute bendir á hliðstæðuna milli upplýsingarinnar og „samferðamannanna" i riti sinu
The Fellow-Trave/lers. A Postscript to the Enlightenment (New York 1973). Ýmislegt fleita mætti
telja til sem styður þessa skoðun, t.d. það að H.G. Wells fitjaði upp á þvi á alþjóðlegu þingi ti!
varnar menningunni (þ.e. gegn fasismanum) i London 1936 að þingheimur ætti að beita sér fyrir
útgáfu risavaxinnar alfræðibókar og visaði í frelsishvatningu alfræðibókarinnar, sem upplýsing-
arspekingarnir frönsku stóðu fyrir (skv. endursögn Kristins E. Andréssonar i Enginn er eyland.
Tímar Rauðra penna (Reykjavík 1973) bls. 141—2). Um málnotkunarstefnu upplýsingarheim-
spekinga skrifar Georg Lukács i „Balzac som Stendhals kritiker" i Kurt Aspelin (ritstj.):
Marxistiska litteraturanalyser (Stockholm 1970) bls. 267—9.
6 Deilu Gadamers og Habermas má lesa i Karl-Otto Apel u.a.: Hermeneutik und Ideo/ogiekritik
(Frankfurt/M 1971) (Orð Gadamers um málskrúðsfræðina t.d. bls. 314). Um ágreining Haber-
mas og Marcuses sjá Jurgen Habermas: „Technology and Science as Tdeology’" í bók hans
Towarda Rational Society. Student Protest, Science and Politics (London 1971) bls. 81—122. Örn
Jónsson ræðir þetta mál einnig í óprentaðri BA-ritgerð sinni i félagsfræði viö Háskóla íslands
1980.
7 Rússar lofuðu bandariska tækni oft fyrir seinni heimsstyrjöld, rétt eins og Halldór gerir hérna.
Stalin skrifaði til dæmis: „Leninisminn er fræöilegur og praktiskur skóli, sem skapar sjerstaka
tegund verkamanns i flokks- og rikisstarfi, skapar sjerstakan leniniskan starfsstil. Hver eru
aðaleinkenni þessa starfsstíls? Hver eru sjerkenni hans? Þau eru tvö: Annarsvegar rússneskur
62