Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Blaðsíða 6

Tímarit Máls og menningar
klifin en meðan dvalið er niðrá flatneskjunni. Samt langar mann til að efast
svolítið um það að sinnaskipti mannsins séu jafn gagnger og sýnast vill á
yfirborðinu. Aðuren það er skoðað langar mig aftur til Prag 1961 að rifja
upp raunvísindalega tilraun sem ég þá gerði varðandi skáldsöguna.
Arin kringum 1960 voru áreiðanlega harðindatíð fyrir skáldsöguna í Tékkó.
Það er rétt hjá MK. Ekki bara fyrir nýsköpun hennar heldur líka fyrir
dauðu karlana. Tsjapek var með öllu bannaður í opinberum bókasöfnum.
Hafði verið borgari. Losnaði úr banni nokkru síðar eftirað lærdómsmaður í
Sovétríkjunum sannaði það í doktorsritgerð að Tsjapek hefði barist á móti
imperíalisma. Undireins og það fréttist til Prag fór ríkisforlagið að gefa
Tsjapek út, en unga fólkið að missa áhugann á honum. Hassék tókst hins-
vegar aldrei að setja fullkomiega í bann. Sannanir lágu fyrir um það að hann
var um tíma meðlimur í Kommúnistaflokki Sovétríkjanna. Hafði meirað-
segja verið borgarstjóri þar um tíma á dögum Byltingarinnar Miklu. Þetta
voru sögulegar staðreyndir jafnvel þó hitt væri á flestra vitorði að Jaroslav
sagði af sér þessu embætti strax og vínkjallarar borgarráðs voru tæmdir.
Þó Hassék væri ekki í banni þá hafði Góðidátinn ekki verið gefinn út
lengi. En mér tókst að útvega hann á fornbókasölu. Um það bil sem MK var
að lesa prófarkirnar að bjartsýnishjalinu um sovétskáldsöguna fór ég einmitt
að stauta mig framúr Dátanum á frummálinu. Fimmtán árum áður hafði ég
setið á Spáni og reynt að stauta mig framúr sögunni um Herramanninn
Kíkóta. Þetta varð til þess að ég fékk þá tilfinningu að Svejk væri að vissu
leyti sama bókin. Nokkurskonar Kíkótasaga úr nútímanum sögð raunar frá
sjónarmiði Sankós hins snúningalipra þjóns (alias Josef Svejk). Þessu verð ég
að troða hér á framfæri vegna þess að RÚV á Islandi hafði ekki peninga til
að kaupa af mér dagskrá í tilefni hundrað ára afmælis Jaroslavs Hasséks
(1983) þarsem bygt var á þessari tilfinningu. En staða Hasséks var nokkuð
tæp um þessar mundir semsé. Það voru þrír dagar uppá vatn og brauð ef
sagan um Góðadátann fanst undir koddanum hjá hermanni í búðum
tékkneska hersins og hin líberala skáldsögufræði Mílans Kúndera mintist
einusinni — og það lauslega — á Hassék (Hegel 12 sinnum, Engels þrisvar,
Gorkí 8 sinnum) þó nú sé komið í ljós að MK telur verk hans með því
merkasta í heimsbókmenntunum. Líkir Góðadátanum einmitt við Kíkóta
Servantesar.
En sleppum allri teóríu og snúum okkur að raunvísindatilraun minni
varðandi skáldsöguna. Tilraun þessi var gerð á sjálfum Bikarnum, helgasta
stað Hasséktrúarbragðanna. Bikarinn er nú varla svipur hjá sjón: túrista-
staður, hvítþveginn, myndir Ladas úr sögunni um Góðadátann hanga eins-
og auglýsingaplaköt á veggjunum. En bjórinn er afbragð. Um það bil þar-
124