Tímarit Máls og menningar - 01.04.1984, Blaðsíða 79

Konan, draumurinn og dátinn
enn á þessa stöðugu ókyrrð, sem býr einhvers staðar innan í henni og vekur
henni hugrenningar sem koma henni til að roðna upp úr þurru. Hún hefur
setið lengi við gluggann og sendiboðarnir hafa verið að koma og fara, og hún
skynjar ekki lengur hvort það er kvöld eða morgunn, aðeins þessa menn, einn
eftir annan, eins og þeir séu orðnir hlutar af henni sjálfri, tilvist hennar og
veruleika. Þeir hirða ekki lengur um að líta upp í gluggann til hennar. (93)
Einn þeirra hefur þó ekki gleymt henni og dag nokkurn stígur hann af
mótorhjóli sínu hinum megin götunnar, horfir upp til hennar, færir sig yfir
götuna, inn í húsið, upp stigann og til hennar. Hann leggur hana orðalaust á
gólfið og þó að hún mótmæli fyrir siðasakir nýtur hún stundarinnar:
Það brakar í stiganum undan járnuðum skóm, og allt í einu stendur sendiboð-
inn í dyrunum. Hann tekur af sér hjálminn og vindur sér inn fyrir og lokar.
Nei, segir hún og sígur niður á hnén þegar hann tekur um axlir hennar.
Sendiboðinn krýpur á annað hnéð og leggur hana varlega á gólfið og flettir
sloppnum frá henni. Hún finnur harða skó hans ryðjast um fætur sína og rífa
sokkana og hrjúft vaðmálið upp við sig, og hún einbeitir sér að þessari stund;
geymir hana hjá sér og innan í sér og sleppir henni ekki. Hún bítur hana og
stingur nöglunum í hana, eins og hún ætli að rífa hana á hol. [ . . . ] Heit
lyktin af sendiboðanum umlykur hana. Hann leggur hendur á axlir hennar og
ýtir henni neðar, unz allt verður kyrrt og myrkrið tekur við, og dynur mótor-
hjólanna hljóðnar. (94—95)
Indriði hafði tuttugu árum áður skrifað sögu um svipaða konu og líkt efni
en með öðrum áherslum og öðru þema.4 Breytingin er fróðleg og sýnir á
hvað er lögð áhersla í Norðan við stríð. Munurinn felst í því að farið er frá
því persónulega (nöfnum) yfir í hið ópersónulega (engin nöfn), og nautn
konunnar þegar hermaðurinn notar hana verður aðalatriðið. I gömlu sög-
unni felst hámarkið í sorglegri persónusögu hermannsins, hann skýtur sig
þegar hann fréttir af láti konu sinnar í loftárásunum í London, en kona skó-
smiðsins er sýnd sem hin svikula kona sem engum er trú. I Norðan við stríð
er það upplifun konunnar, sögð gegnum vitund hennar, samfaralýsingin og
þolandahlutverk konunnar sem skipa stærstan sess, nautn hennar þegar
hermaðurinn, ópersónulegur sendiboði, notar hana viljalausa.5
Verndarenglarnir eftir Jóhannes úr Kötlum er mun eldra verk en Norðan
við stríð, bókin kom út í lok mars 1943. Sögurnar eru að flestu leyti ólíkar
en lýsingin á konum og viðbrögðum þeirra er eins í mikilvægum atriðum.
í Verndarenglunum speglast íslenska þjóðfélagið í einni fjölskyldu, per-
sónur innan fjölskyldunnar eru fulltrúar ákveðinna hópa og hugmynda.6
Faðirinn, sem er bóndi á sjötugsaldri, er fulltrúi ungmennafélagshreyfingar-
197