Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 23

Eru framfarir háðar hagvextU
náttúrunni. Ekki er vanþörf á að vitund um það aukist. Framleiðendum og
herforingjum í markaðssókn þeirra þarf að senda skýr skilaboð um hvers sé
óskað og hverju hafnað. Annars er þess ekki að vænta að stefna þeirra
mótist af heildarsýn og ábyrgð gagnvart auðlindum, snauðum þjóðum eða
framtíðinni. Þeim er ætlað að reka fyrirtæki sem skilar arði miðað við
gildandi leikreglur - hér og nú. I rauninni er einnig óraunsætt að ætlast til
að stjórmálaöflin, sem ráða og takast á í samfélagi okkar, sýni áhuga á
nauðsynlegu endurmati á ríkjandi viðhorfum til efnahagslegs vaxtar og þess
að keppa að því að sem flestir fái meira af því sama. Enn virðast allir ófúsir
að leggja einhverja siðferilega mælikvarða á framleiðslu og meta gildi henn-
ar með hliðsjón af hliðarverkunum. Engin umræða er t.d. um það í þjóðfé-
laginu að ástæða gæti verið til að skattleggja sykur í því skyni að draga úr
neyslu og framleiðslu á sælgæti og gosdrykkjum - og vernda þannig tann-
heilsu og heilsu fólks yfirleitt. Heilsupólitík má ekki trufla markaðslögmál-
in.
Enn þykir vart sæma að malda í móinn þótt heilsuspjöll og vandræði
vegna úrgangs og mengunar fylgi neyslugleðinni í umbúðaþjóðfélaginu.
Trúin á að hagsmunum þjóða sé best borgið með vaxandi framkvæmda-,
framleiðslu- og söluhraða er sterk. Miklum kröftum og áhuga er á seinni
árum beint að því sem nefnt er markviss markaðssókn. Enda verður með
hverju ári sem líður auðveldara að framleiða en erfiðara að selja. Jafnframt
því sem ríkar þjóðir verða auðugri og þær fátæku snauðari eins og áður var
vikið að.
Endurmat ríkjandi viðhorfa og stefnu í íslenskri alvörupólitík, efnahags- og
atvinnumálunum, er ekki auðvelt verk. Enn eru kröfur um endurmat af því
tagi, sem ég hef verið að fjalla um á þessum blöðum, ekki háværar í ís-
lenskri þjóðmálaumræðu. En þrátt fyrir það að skrif eins og þessi hafi ekki
víðtæk áhrif á næstunni er ég sannfærður um að eitthvað líkt á eftir að
heyrast frá fleirum á næstu mánuðum og árum. Við lærum nefnilega af því
að reka okkur á. Það sjáum við á sársaukafullum tilraunum til að hverfa frá
úreltum og varasömum vaxtarsjónarmiðum í fiskveiðum og landbúnaði.
Þar sem meira af því sama horfði greinilega ekki til framfara.
Og ég er ekki í neinum vafa um að margir eiga á næstu árum eftir að
endurmeta hvernig þeir telja tíma sínum best varið. Fara að nota minna af
honum á vinnumarkaðnum þar sem launavinna er stunduð og taka meiri
tíma til eigin nota. Neyta minna - og vinna minna. Lifa betra lífi með því
að spila úr minna og nota tímann til meiri samskipta við þá sem þeim eru
kærir. Gera annað að keppikefli en það sem hampað er í auglýsingum
þeirra sem leiða markaðssókn eftir brautum hagvaxtarhyggjunnar.
157