Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 29

Öldubrjóturinn kargi
Eg bið þess eins að brátt ég liggi nár,
ég beiddist aldrei þess að verða til.
I tveim síðustu línunum er sem endurómi sú forngríska viska að best af
öllu sé að hafa aldrei fæðst en næstbest að hverfa sem fyrst aftur til upphafs
síns, en jafnframt má finna í kvæðinu greinilega, einkum í síðasta erindinu,
þar sem skáldið óskar eftir gleymsku sér til handa og öllum sínum verkum,
þá þrá eftir sjálfsafmáun eða „selvtilintetgörelse“ sem djúpvitur höfundur
danskur að nafni Johannes Climacus nefnir sem eitt meginkennimark
trúarlegs tilverusviðs, og það er því ekki von að Jón telji sig eiga samleið
rneð þeim sem vilja gista í „gullsölum himnanna“ og halda þar uppteknum
hætti á veraldarvísu eftir dauða sinn.
Og einmitt hér er staður til að benda á hve það sem menn vilja sjá sem
tvo skýrt aðskilda þætti í fari sama mannsins er í rauninni samtvinnað, og á
ég þar við andlegan og alvarlegan kveðskap Jóns Helgasonar annars vegar
og skop og kersknikveðskap hans hins vegar, en þessu tvennu mætti líkja
við tvö Janusarandlit á einum og sama hálsinum. Því sá sem skynjar djúpt
fánýti hlutanna og fáfengileika mannlífsins hlýtur og að geta séð veröldina í
næsta skoplegu ljósi og þarf þess vegna ekki endilega að upphefja raunatöl-
ur eintómar, enda er ávallt ríkjandi eða á næsta leiti hressileg kaldhæðni,
einnig í þeim kvæðum Jóns sem alvarleg mega teljast.
Það er því öldungis óþarft og raunar hæpið að skipta kvæðum Jóns niður
í „frumsamin kvæði“ og „gamankvæði" eins og gert er í umræddri Kvæða-
bók, og reka þýdd kvæði eins og fleyg þar í milli, líkt og verið sé að skilja
áflogaseggi. Skiptingin er hæpin þó ekki væri af öðru en því að „gaman-
kvæðin“ eru líka „frumsamin“, eins og raunar er viðurkennt í eftirmála.
Nafngiftin „gamankvæði“ er auk þess einum of meinlaus og léttvæg, því
nær væri hér að tala um skop- eða jafnvel kersknikvæði. Þá má benda á að
oft er býsna skammt milli gamans og alvöru og ekki alltaf gott að vita hvað
er hvað. Það er til dæmis með öllu óskiljanlegt hvers vegna kvæði sem
heitir Bifbrá lendir meðal „frumsaminna kvæða“ en ekki „gamankvæða“,
því fáum eða engu kvæði bókarinnar hæfir betur síðarnefnda nafngiftin en
þessari skopstælingu á Lorelei Heines:
Eg veit ekki glöggt hvað mun valda
hve verður mér skapþungt um sinn
af atburðum liðinna alda
sem ásækja huga minn
o.s.frv.
En hér eru útgefendur bókarinnar settir í talsverðan vanda er þeir þurfa að
163