Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 120

Tímarit Máls og menningar
lærðu meðferð gufuvéla hjá norðmönn-
um. Ennfremur voru hvalveiðarnar eitt
af því sem stuðlaði að peningaverslun
hér á landi, ásamt sauðasölunni og
fleiru. Allt þetta veit Trausti, og meira
til, af nógu er að taka og bókin er
sneisafull af upplýsingum. Þó vantar
dálítið uppá það að forvitni lesanda sé
svalað þegar hugað er að mörkuðum
fyrir hvalaafurðir og til hvers þær voru
notaðar. A blaðsíðu 9 segir að hvallýsi
hafi verið mikilvægur ljósgjafi og að
lýsið hafi verið notað við sútun á skinn-
um, í kerti og sápur, en skíðin við
klæðagerð. Litlu síðar segir að stál hafi
tekið við af hvalskíðum við kjólagerð
og framleiðslu regnhlífa og bursta á 19.
öld og þá hafi minnkað áhugi á hval-
veiðum. Sérstakur kafli er um markaði
fyrir hvalaafurðir og eru þar áhugaverð
atriði um samkeppni hvallýsis og jurta-
olíu á helsta markaðssvæðinu, Bret-
landi, en einhvern veginn er ekki nóg að
gert, eitthvað vantar. Það sama er að
segja um töflu D á blaðsíðu 65, þar
vantar alla túlkun. Það hlýtur að vera
eitthvað meira að sækja í tölur um
fjölda veiddra hvala og tunnur lýsis sem
unnar voru úr þeim en það að veiðar
hafi verið mestar árin 1893 - 1910. Er
kannski ckkert að marka útreikninga á
borð við þá að fyrir aldamót hafi flest ár
fengist um og yfir 40 tunnur lýsis af
hverjum hval, en eftir aldamót um 35
tunnur eða minna? Segir þetta kannski
ekki neitt um stærð dýranna, að þau séu
yngri eða hvað? Það er ennfremur ljóst
að eftir því sem hvalstöðvum fjölgaði
urðu skipin að leita lengra til að finna
hval. Norðmenn veiddu einsog þeir
mögulega gátu og á endanum var lítið
orðið eftir. En þá var líka farið að tala
um bann við hvalveiðum frá stöðvum á
Islandi. Arið 1913 voru samþykkt frið-
unarlög á Alþingi, einkum á þeirri for-
sendu að sögn Trausta, að „mönnum
rann það til rifja að jafn arðvænn at-
vinnuvegur væri stundaður hér á landi
án þess að Islendingar væru þátttakend-
ur í rekstrinum“ (bls. 133). Hugmyndin
var að íslendingar tækju veiðarnar í eig-
in hendur að tíu árum loknum. Dýra-
verndunarsjónarmiða gætti lítillega, en
Trausti segir að ekki verði séð að þau
hafi haft afgerandi áhrif, og er það ólíkt
því sem nú gerist. Aðdraganda bannsins
rekur Trausti vandlega undir lok bókar-
innar, og eru deilur um það hvort hvalir
spilltu síldveiðum einkar forvitnilegar.
Þá voru uppi háværar raddir um meng-
un frá hvalveiðistöðvum, en bændur í
nágrenninu töldu sig margir verða fyrir
búsifjum af völdum hvalleifa í fjöru og
sjó.
Allt þetta rekur Trausti af kostgæfni
og að loknum lestri bókarinnar situr
maður ánægður í stólnum, bókin er
reglulega góð. En auðvitað eru á henni
gallar einsog öðru. Sá helsti er líklega að
hún er of stutt. Bókin hefði að ósekju
mátt vera 30-40 blaðsíðum lengri.
Áherslan er á útlendinga, umsvif þeirra
hér við land og hér á landi, og mestöll
orka höfundar hefur farið í vinnu á er-
lendum söfnum. Allt er það vel gert, en
allskyns atriði varðandi íslendinga sjálfa
hafa orðið útundan. Að vísu virðist
Trausti vita allt sem máli skiptir, og tek-
ur það meðal annars fyrir í stuttum
kafla um „hvalveiðar íslendinga“ (bls.
35-9). Þar er farið í flesta hluti, en á of
mikilli ferð. Einkum á þetta við um 17.
og 18. öld, og ef til vill er höfundi vork-
unn, því enginn getur allt. Þannig er
hvalskutla og hvalreka getið, en aðeins
tekin fáein dæmi á stangli og ekki gerð
tilraun til að kanna umfang veiðanna
eða hvar helst var hvala von. Varla er
254