Tímarit Máls og menningar - 01.05.1988, Blaðsíða 15

Eru framfarir hádar hagvexti?
Kostnadur vex - ekki verdmceti
Við skulum nú hyggja frekar að annmörkum þjóðarframleiðslu og hag-
vaxtar sem mælikvarða á raunverulegan hag þjóða. Eg var búinn að nefna
að inn í dæmið kemur ekki aðeins það sem felur í sér sköpun verðmæta,
sem bæta lífsskilyrði, heldur einnig eins konar herkostnaður. Fjölgun um-
ferðarslysa á t.d. þátt í að auka þjóðarframleiðslu þannig að þeim fylgja
auknar greiðslur fyrir bílaviðgerðir, tjónamat, lögregluskýrslur, sjúkra-
húsvist og endurhæfingu svo dæmi séu nefnd um hvað ég á við með her-
kostnaði. Sé fjölgað í lögregluliði, skipaðir nýir dómarar og reist ný fang-
elsi vegna aukinnar fíkniefnaneyslu og glæpafaraldurs þá reiknast laun
þeirra sem þar koma við sögu og útgjöld vegna fjárfestingar til þjóðar-
framleiðslu - og geta þess vegna aukið hagvöxt. Sama gildir um ört vaxandi
kostnað við að berjast við þá sjúkdóma sem eiga rætur í lifnaðarháttum,
vinnuskilyrðum og umhverfisspjöllum í vestrænum og austrænum iðnríkj-
um. Kostnaðurinn telst framlag til velferðarkerfis, en hvers konar velferð er
það í raun sem verið er að tala um?
Ovæginn bandarískur gagnrýnandi nútímahagfræði, Hazel Henderson,
kallar kostnaðarliði af því tagi, sem ég nefndi, „social-cost components of
the Gross National Product." Við gætum kannski talað um félagslega
kostnaðarliði þjóðarframleiðslu. Og notkun þess hugtaks yrði óneitanlega
vitrænni og viðkunnanlegri ef haft er í huga hve því fer fjarri að í þeim
felist eitthvað sem menn geti notað til að gera líf sitt fyllra og fjölbreyttara.
Til þess að árétta þetta ætla ég að vitna í orð Hazel Henderson í bókinni
„Creating Alternative Futures - The End of Economics“ sem hljóma svo í
íslenskri þýðingu:
Þessir félagslegu útgjaldaliðir þjóðarframleiðslunnar eru nú einu liðir hennar
sem hækka, svo við kunnum nú að vera komin inn í blindgötu sem ég hef
lýst sem „Óreiðuríkinu" (The Entropy State). Vegna þess hve óviðráðanleg
og samtvinnuð flækja slíkt þjóðfélag er fara félagslegir útgjaldaliðir að hækka
samkvæmt lögmálum veldisvaxtar og fara fram úr raunverulegri framleiðslu.
Slíkt þjóðfélag hefur í rauninni lent mjúkri lendingu í kyrrstöðu, en síhækk-
andi þjóðarframleiðslan og vaxandi verðbólga dylur hrörnunareinkennin.
Svo mörg voru þau orð. Og þau leiða hugann að því hvort ekki sé orðið
tímabært að fara að reyna að afmarka hina félagslegu útgjaldaliði, herkostn-
aðinn við velmegunarsóknina, og gera þá að frádráttarliðum í þjóðarfram-
leiðsluútreikningum. Það gæti orðið til að eyða ranghugmyndum um efna-
hagsmál og gera grundvöll þjóðmálaumræðunnar raunsærri.
Rúmensk-ameríski hagfræðingurinn Georgescu-Roegen hefur einnig
149